"Como una novela", Daniel Pennac

Capítulo 1: “O verbo ler non soporta o imperativo”

Capítulo 49: “O tempo para ler sempre é tempo roubado... O tempo para ler, ao igual que o tempo para amar, dilata o tempo para vivir”

Os meus fillos non len. O meu alumnado (son profesor de lingua e literatura) tampouco. Len o que lle mandan por estudos, pero se digo que nada máis non quedo curto. ¿Por que? A verdade é que non o teño nada claro. Non é que non lles guste, pero o mundo audiovisual supón hoxe unha gran competencia. Pensan que é unha soberana perda de tempo e prefiren dedicar o seu tempo libre a outras actividades. Claro que para min a perda de tempo ven sendo moitas veces o que fan eles. O medio consolo que me queda é que polo menos os que teño na casa de momento prefiren saír a xogar ao baloncesto que quedar enredando coa consola, cando iso cambie creo que terei que preocuparme algo máis.

Sempre se dixo que de pais lectores o normal é que saian fillos lectores. No meu caso foi así, na miña familia sempre había algún libro á nosa disposición e recordo aos meus pais moitas veces cun libro nas mans. Na miña casa, mentres eran pequenos, tiña o costume de lerlles algún conto todas as noites, pero aí quedou a cousa. Ata lles merquei un ebook (eu teño un desde hai dous anos e estou encantado, pero ese é outro tema) a ver se a pantalla a entendían como un engado máis, pero nada, non hai maneira. Obrigalos non parece a mellor solución, o resultado tal vez os escorrentaría aínda máis.

Ademais da competencia, o maior problema é que nos centros de estudio non estamos a crear lectores. Advirto que, en xeral (sempre hai excepcións), pesa unha idea demasiado “literaria” cando se escollen as lecturas. Unha gran parte do profesorado teima en recorrer aos “clásicos” para un alumnado ao que non lle gusta ler. O resultado é que estes tamén saen escorrentados. Eu, cando non sei que poñer, acudo aos outros clásicos, os da miña infancia é xuventude (Salgari, Verne, Poe, Stevenson, Christie...) e teño comprobado que seguen a estar vixentes e á maioría resúltanlle lecturas interesantes. Non saben o que perden, viaxar, soñar, loitar, resolver enigmas..., isto e moito máis é que nos trae unha boa lectura. Temos que formar lectores, e estamos a caer en todo o contrario.

Esta longa introdución escribina hai uns meses para a portada do blog dunha editorial. Aparece hoxe aquí ao fío da obra que vou comentar, moi relacionada co dito e á que pertencen as primeiras liñas do post. Chegou a min como unha recomendación nun comentario do blog, alguén me dicía que como profesor de literatura debería lela e como teño por costume facer caso desas recomendacións alá fun. Darlle as gracias á persoa que ma recomendou, xa que me gustou moito e penso que me vai facer cambiar algúns plans para este curso que pronto comezará pronto, polo menos para tentar algo distinto. O autor é Daniel Pennac e o seu escrito titúlase “Como una novela”. Un autor que non coñecía de nada e que me sorprendeu, sobre todo polo que di, pero tamén por como o di. Unha obra de gran éxito no seu país e que me fará ler algunha máis das súas historias en breve.

Daniel Pennac é o seudónimo de Daniel Pennacchioni, escritor francés nado en Casablanca (Marrocos) en 1944. Provén dunha familia de militares e pasou a súa infancia entre varias zonas de África e máis tarde en Niza, onde se graduou en letras e decidiu dedicarse ao ensino. Comezou a súa produción literaria con obras para nenos e adolescentes, con gran popularidade da súa saga protagonizada pola familia Malausène, a medio camiño entre a novela negra e a xuvenil. A súa obra é variada, novelas dirixidas tanto a nenos, rapaces ou adultos e ensaios; destes últimos o máis destacado é o que comento hoxe. En 2007 recibiu o Premio Reanudot pola súa obra “Mal de escuela” (anotada na miña lista de lecturas). Comeza a súa produción nos anos 80, a saga mencionada aparece por primeira vez en 1985 con “La felicidad de los ogros” e daralle un gran éxito de ventas e críticas. Polo momento a súa última obra é “Diario de un cuerpo”.

E que é “Como una novela”? A medio camiño entre o ensaio e a reflexión o autor déixanos unha serie de consideracións, opinións, pensamentos e ideas sobre que razóns ou situacións levan a xuventude de hoxe (e tamén aos non tan novos) a ter unha consideración negativa sobre o feito de ler, de achegarse a unha novela e pasar algún tempo con ela entre as mans disfrutando e viaxando coa imaxinación. Toda ela escrita cunha linguaxe sinxela e accesible, non é un ensaio profundo na forma, pero si, e moito, no fondo. Menciona varias razóns para tentar xustificar esa realidade e tenta poñer algo da súa parte, algunhas ideas ou iniciativas, para buscar un camiño alternativo que poida levar a moita xente a ter contacto cos libros. Non hai, evidentemente, un so culpable. Por un lado temos á propia sociedade, acelerada e centrada en outras cousas, deixándonos moi pouco tempo libre e o que queda é aproveitado para outras cousas. Vai falarnos tamén do sistema educativo, máis centrado noutros aspectos que en formar lectores ou, polo menos, rapaces con curiosidades e inquietudes. Usa un ton lixeiro e incluso, en moitos momentos, divertido, o que fai que todo o que nos quere expoñer chegue dunha forma clara e rápida ao lector. A isto axuda a brevidade do mesmo, non chega ás duascentas páxinas, pero ben concentradas. Non hai unha soa liña que non diga algo, un so parágrafo que non poida facernos reflexionar sobre o tema central da novela. En moitos momentos poderemos vernos reflectidos nas súas palabras, xa sexa como pais ou, como no meu caso, como profesores. Moitas das situacións que usa para apoiar as súas reflexións aparecerán ante o lector como algo que a el mesmo pasoulle ou viviu máis dunha vez. E non so aos adultos, a imaxe inicial do rapaz diante dun libro, tentando lelo, contando as páxinas que leva e as que lle quedan, pensando se lle dará tempo de rematalo para a data indicada polo profesor..., vexo nel a moitos dos meus alumnos e alumnas. Pasando páxinas sen darse conta do que len, deixando a lectura para os dous ou tres últimos días e sufrindo en certo modo tanto por ter que ler como pola premura do tempo que cae sobre el como unha guillotina.

Pero non so nos fará pensar sobre este tema central. O último capítulo, realmente bo, convértese nun decálogo dos dereitos imprescindibles do lector desde o seu punto de vista. Algo que tamén fará que esbocemos máis dun sorriso aqueles que son lectores desde sempre. Cousas que tamén moitos pensamos nalgún momento aparecerán aquí case como un apoio a certas actitudes que en moitos casos teñen unha consideración negativa. O primeiro dos puntos é o dereito a non ler, non ler nada de nada, sempre e cando apareza como resultado dunha reflexión persoal tras telo feito, tras coñecer o que é ler de verdade. Logo aparecerán outra serie de puntos con ideas como o dereito a saltar páxinas de algunha novela en concreto (con exemplos que non vou mencionar, teredes que velos por vós mesmos e estar ou non de acordo). O dereito a non rematar unha novela, algo que antes non facía, agora algunha vez que hai moitas cousas boas que ler para perder o tempo con algo que non te está a gustar ou non te di nada. O dereito a reler, algo que tamén deberíamos practicar de vez en cando, sobre todo pensando que unha lectura feita na adolescencia non nos dirá o mesmo se a repetimos agora. O dereito a ler calquera cousa...

Pareceume unha lectura moi interesante, con moitas cousas sobre as que reflexionar e pensar e con algunhas ideas para tentar conseguir, sobre todo desde o meu traballo como docente, algúns lectores máis. E non so iso, senón lectores máis reflexivos, con máis atención e moita mellor comprensión. Teño en mente, tras unha nova lectura, tentar algunhas das cousas que aporta o autor e ver se se conseguen bos resultados, ou non, xa o veremos. O que si é certo é que é preocupante esa falta de lectura entre os rapaces de hoxe (desde hai xa uns cantos anos) e habería que buscarlle remedio e solución. Os clubes de lectura que funcionan nalgúns centros de ensino son tamén un posible camiño, pero de momento apúntase poucos, aínda que iso xa é máis do que tiñamos. Sigo a pensar que outro camiño, como apuntei ao principio, e tentar atopar lecturas que poidan gustarlle máis, quizais lonxe dos clásicos de toda a vida, que lles resultan moi áridos, aburridos e demasiado serios. Camiños para formar lectores de verdade e non pasadores de páxinas ou xente que se limita a xuntar palabras. Logo eles xa tomarán a súa decisión, serán ou non lectores, pero temos que abonar ben o camiño, senón non conseguiremos nada. Traballar case como se foran bebés, cos que imos do máis sinxelo ou o que lles pode gustar máis para ir pasando logo a cousas máis serias, so son ideas soltas. En conclusión, unha lectura que aínda que ten uns anos segue completamente vixente. Creo que moitos profesores de lingua e literatura deberían coñecela, case imprescindible, pero tamén é recomendable para todo o mundo, estou seguro de que vai dicirvos máis dunha cousa interesante e sobre a que pensar.