Douglas Preston e Lincoln Child

Nalgún momento xa dixen que hai unha serie de autores que practicamente sempre garanten unha lectura entretida, amena e boa para pasar un bo rato. No caso destes dous de hoxe, ademais, aportan tamén tramas ben montadas, personaxes interesantes e ben deseñados, sempre con algo distinto e especial e unha certa tensión argumental que conseguirá que a maior parte das veces non podas deixar a lectura durante demasiado tempo. E digo autores porque no caso do comentario de hoxe a maior parte das novelas son autoría de dúas persoas. Conste que é algo que non entendo demasiado ben, iso de como se pode escribir unha novela entre dúas persoas. Non sei se un aporta a idea e o outro desenvolve a mesma, se cada un vai escribindo unha parte ou se se poñen a escribir entre os dous ao mesmo tempo, algo que me parece complicado. A maior parte das súas novelas entran dentro do xénero de acción e aventuras, en moitos casos de intriga política ou policial pero sempre con historias moi ben plantexadas e desenvolvidas. Falo de Douglas Preston e Lincoln Child. A maior parte das que escreben xuntos forman parte dese tipo de sagas que teñen como núcleo a un grupo de personaxes, pero ademais teñen novelas máis ou menos do mesmo tipo escritas de xeito individual, en ambos casos case todas merecen a pena.

Douglas Preston é un autor norteamericano nado en 1956. Comezou o seu traballo como escritor no Museo Norteamericano de Historia Natural de Nueva York. Ademais de colaborar con Child é autor de varias novelas e libros de temática científica, sobre todo ao redor da historia do sudoeste americano. Ademais ten algunha novela non de ficción escrita xunto ao autor italiano Mario Spezi, como “El monstruo de Florencia”, investigación sobre unha serie de asasinatos en serie. A maior parte das súas novelas están dentro da categoría dos best sellers e traducidos a gran cantidade de idiomas. Tamén escrebe sobre arqueoloxía en varias revistas americanas. No citado museo traballou como escritor, editor e encargado de publicacións. A finais dos anos 80 deixou ese traballo para dedicarse a escribir a tempo completo. De entre as súas novelas en solitario destacaría “El códice maya” (2004), “Tiranosaurio” (2006) ou “Impacto” (2010).

Lincoln Child naceu en 1957. Tras os seus estudios traballou como asistente nunha editorial, chegando despois a editor xefe. Editou numerosas antoloxías de relatos de terror e contos de pantasmas. Posteriormente traballou como analista de sistemas. Tras a publicación da súa primeira novela, en colaboración con Preston, “El ídolo perdido” (1995) deixou o seu traballo e dedicouse á escritura por completo. Das súas novelas en solitario destacar “Armonía Letal” (2005) ou “Infierno helado” (2009). Coñecéronse cando este editou unha novela do anterior. Agora, aínda que viven lonxe un do outro, escriben gracias ao correo electrónico e o teléfono.

A mistura entre un historiador e un analista de sistemas informáticos danos un resultado excelente. Todas as súas novelas están perfectamente documentadas e as historias teñen un desenvolvemento impecable en todos os sentidos. Todas entran dentro do xénero do thriller de acción ou política con elementos do terror máis clásico nunha mistura realmente boa. As historias son excelentes, pero destacan tamén na creación de personaxes, sobre todo de algúns dos que son fundamentais na mellor das súas sagas e das que levan, polo momento e se non conto mal, doce novelas. Os personaxes centrais das mesmas teñen unha serie de características que fan que sexan tremendamente atraentes e algúns deles tan fóra do normal que novela a novela vas descubrindo as súas motivacións, formas de ser e aquilo que os leva a comportarse como o fan, sempre con sorpresas dentro das súas historias persoais.

Creo recordar que a primeira novela súa que lin e que me enganchou por completo foi “Los asesinatos de Manhattan”, unha historia de misteriosos asasinatos en serie. Aí coñecín por primeira vez a un deses personaxes que te deixan encantado e que te fascinan desde un primeiro momento. Un deses que quedará na historia do xénero como algo realmente xenial. Un axente do FBI estraño, curioso e sempre con raras teorías que ao final rematan por ser certas. Apoiado sempre por unha capacidade de observación e razoamento por riba do normal e que deixa pasmados tanto ao seus compañeiros como a unha serie de personaxes da policía que o seguen de maneira fiel en todas as súas aventuras. Unha mistura entre Sherlock Holmes, James Bond ou o típico detective das clásicas novelas do xénero negro. Un home que mistura perfectamente a acción coa calma e o razoamento. Non se asusta ante case nada e os seus recursos son innumerables. Xa o seu aspecto, delgado, seco, elegante, seguro de si mesmo ata irritarte... Este é Aloysius Pendergast, posiblemente hoxe por hoxe o meu detective literario favorito por unha gran cantidade de razóns. Procede de Nueva Orleáns, a súa familia ten tendencia á loucura e algún estivo ingresado nun psiquiátrico. Fala varios idiomas e domina todo tipo de armas. Os seus métodos non sempre responden ao esperado, pero os seus resultados están sempre por riba do que o lector podería esperar. Un personaxe irrepetible e orixinal dentro do xénero. Ao seu lado irán aparecendo outra serie de persoas que estarán traballando máis ou menos ao seu lado ou enfrontándose a el. Dos seus colaboradores máis habituais temos ao tenente da policía de Nueva York Vincent D´Agosta, a antropóloga Margo Green, o periodista Bill Smithback, a arqueóloga Nora Kelly, a estraña protexida de Pendergast, Constance... Todos eles con personalidade e características suficientes como para resultar interesantes. Ademais novela tras novela iremos coñecendo algo máis das súas vidas, irán relacionándose entre eles conformando un tecido cada vez máis complexo. Os antagonistas serán sempre os asasinos, pero entre todos eles e protagonizando varias novelas da saga, temos a Diógenes, o malvado e perverso irmán do axente Pendergast, dous irmáns instalados nos extremos do ben e do mal.

Como xa comentei a primeira novela destes personaxes que lin foi “Los asesinatos de Manhattan” (2003) e entretívome de tal maneira que tiven que ler as anteriores e esperar con ganas as novas entregas. A primeira foi “El ídolo perdido” (1995) e a última polo momento é “Sangre fría” (2011). Todas elas parecéronme bos exemplos de literatura de entretemento puro e duro e todas me gustaron, cunha excepción, a titulada “El círculo oscuro” (2007). Pareceume a máis frouxa de todas, cunha historia algo lonxe da norma e cun desenvolvemento un tanto estraño, aínda así ten bos momentos. En case todas teremos elementos fantásticos, moitos deles case homenaxes ás grandes historias da literatura e o cine de terror, metidos dunha forma realmente maxistral dentro da historia, aínda que algunhas veces esas posibles intervencións fantásticas non o son tanto, chegando a unha explicación racional de case todo o que pasa. Salvo nos casos de algunha das últimas que si gardan unha estreita relación (refírome as que tratan o tema do irmán de Pendergast por un lado e a investigación da morte da esposa do axente por outro) podemos lelas en calquera orde, non é algo imprescindible seguir a serie tal como se publicou, pero se non a coñecedes eu recomendaría que empezarades pola primeira e seguirades a orde. Os personaxes van evolucionando, en ocasións temos referencias a aventuras anteriores que normalmente non son imprescindibles para seguir a historia, pero si para ter unha idea máis completa de como son os distintos personaxes.

Recentemente publicaron as dúas primeiras novelas dunha nova saga cun novo personaxe central, distinto do anterior pero con algúns elementos en común. De momento por aquí so apareceu a primeira, titulada “Venganza”. Neste caso o protagonista é Gideon Crew, un home que aos doce años foi testemuña do asasinato do seu pai, un famoso matemático que foi acusado de traizón ao seu país. Aos 24 anos a súa nai, antes de morrer, cóntalle que o seu pai era inocente e a súa morte foi a consecuencia dunha conspiración. Así que lle pide que vingue a morte do seu pai. Gideon elaborará un complexo plan, pero as cousas, por suposto, non van ser tan simples. A verdade é que me gustou menos que as anteriores, pero aínda así ten suficientes elementos como para que lea a segunda cando se publique.

Son dous deses autores que fan que teña ganas de ler as súas novelas ao pouco tempo de aparecer publicadas. A verdade é que son moi afeccionado a este xénero e non son demasiados os que saben facelo dándolle unha certa orixinalidade, tensión e atrapando ao lector desde as primeiras páxinas. Teñen unha forma de escribir moi visual, moi de cine e iso axuda moito a ler con ganas e fluidez. Son historias con moito ritmo, nas que sempre está a pasar algo e con sorpresas para o lector, sobre todo na resolución dos casos e na forma de desenvolver as tramas. Gústanme cando teño ganas de ler algo que non sexa nada complicado pero que ao mesmo tempo teña un mínimo de calidade. Best sellers, iso si, pero xa dixen máis dunha vez que ese apelativo tampouco ten por que ser malo ou sinónimo de moi baixa calidade. Preston e Child teñen un bo lugar dentro da literatura, as súas novelas véndense a millóns en todo o mundo e son moitos os lectores que esperan as súas novidades. Se non os coñecedes e vos gusta o xénero non os deixedes pasar, estou seguro de que van ser do voso gusto. 

Wilfred

Hai xa algún tempo do último comentario sobre series de televisión. A verdade é que ultimamente poucas novas estamos a ver, andamos máis con temporadas de estrea dalgunhas que estamos a seguir e pouco tempo queda para empezar outras. De todos modos algunha vai caendo, como é a que vos deixo hoxe por aquí comentada. Creo que é desas que ou gustan moito ou non se soportan, como soe ocorrer con esas que teñen un certo aire de humor, algo tan universal e ao mesmo tempo tan individual. No caso desta, so me gusta a min, cousas que pasan. A serie chámase “Wilfred” e ten, de momento, dúas temporadas en Estados Unidos, por aquí están a emitir a primeira delas en Fox.

É unha serie desas que antes eran moi habituais, das de vinte minutos de duración, cortiña, e de aire humorístico. Cando empecei a vela pensei que era outra das que rompen un pouco coa tónica habitual das series americanas, sobre todo polas formas e os personaxes. Díxenme que era outra desas distintas, que se apartan da corrección e do habitual. Claro que logo descubrín que non é exactamente unha serie orixinal, que é unha medio versión dunha serie australiana do ano 2007. Así que a orixinalidade ven de alá, pero tampouco lle quita mérito, xa que sendo como é entra dentro do que non soe vir do outro lado dos mares. Quero dicir que é unha serie excesivamente histriónica, cun punto de partida case ridículo, chea de momentos grotescos e algúns escatolóxicos, cun humor na súa maior parte bastante groso e directo, nada delicado. Vamos, unha das que podemos situar no outro extremo do que se soe considerar como “politicamente correcto”. Por iso dicía ao principio que é deas que gustan ou odias, non creo que ninguén quede no termo medio. Unha mistura entre o humor cínico, groso, alucinado e realmente bruto, pero ao mesmo tempo desprende un aire de tenrura que pode descolocar un pouco ao espectador.

Dous son os protagonistas centrais da historia. Por un lado temos Ryan Newman. É un avogado gris e triste, pouco contento coa súa vida e que, para poñer peor as cousas, perde o seu traballo. No primeiro episodio vemos como tenta suicidarse tomando unha boa cantidade de pastillas, que parecen non ter ningún efecto. Pouco despois a súa veciña lle pide que coide durante unhas horas ao seu can, xa que ten que ir traballar e non ten onde deixalo. Aquí empeza a trama central da serie. Cando ela chega co can a casa o que Ryan e nos veremos é a un estraño personaxe, un home cunha pinta bastante desastrada metido dentro dun enorme disfrace de can, este é o outro protagonista, o can Wilfred. Ryan achaca isto nun principio a unha alucinación estraña provocada polas pastillas. Rapidamente chama a súa controladora irmá, empeñada en dirixir a súa vida tal e como ela quere, que traballa como xinecóloga nun hospital, para preguntarlle polos efectos secundarios das pastillas que tomou, que evidentemente poden provocar todo tipo de efectos secundarios, entre eles alucinacións. Pero o tempo pasa e Wilfred segue aí, coa mesma pinta e falando e comportándose a medio camiño entre un can e un auténtico home sen a máis mínima educación e maneiras. Ademais fala con Ryan e manteñen conversas completamente coherentes. Pasa o tempo e a cousa segue así, pero todo isto axudará a Ryan a ver a súa vida doutra maneira e superar os seus problemas. Pasean pola cidade, todo o mundo ve a un home coa súa mascota, coa que charla, come, camiña... Todo é normal para o resto da xente menos para eles dous. Ademais Wilfred fuma, bebe e é afeccionado a varios tipos de drogas, todo un exemplo.

Como podedes ver o punto de partida é realmente estraño e ridículo. Aínda así a serie esconde no fondo de cada capítulo bastante contido. Practicamente todos os episodios teñen como título unha soa palabra, relacionada con aquilo que Wilfred axudará a Ryan a superar: felicidade, confianza, ira, medo, aceptación, respecto, orgullo, compaixón... A través dese humor burdo e directo ao mesmo tempo podemos extraer algunhas leccións, case todas elas bastante críticas coa forma de vida do mundo actual, co seu illamento, coa pouca preocupación polos demais, coa falta de amistade e confianza na xente... En todos eles tras ese marco ridículo e anómalo poderemos atopar máis dunha cousa interesante, sempre e cando sexamos capaces de soportar ao insoportable Wilfred, capaz de poñer ao seu novo amigo en situacións límite para axudalo a superar todas as súas limitacións persoais e as súas angustias. En certo momento, por poñer un exemplo do tipo de humor que aparece, Ryan lle di a Wilfred que non sexa racista, ao que el contéstalle que un can non pode selo, porque non distingue as cores. Pois nesta liña, xunto coa sexual e a escatolóxica, van moitos dos chistes da serie.

O protagonista é outro actor de cine que pasa á televisión, a ademais está a recibir moi boas críticas pola mesma. O bastante coñecido Elijah Wood, Frodo Bolsón na triloxía de “O señor dos aneis” é un dos dous elementos centrais da historia. A verdade é que está moi ben no papel dese home inseguro, con medos de todo tipo, incapaz de afrontar cambios na súa vida e que prefire renunciar a todo antes que, por exemplo, enfrontarse a irmá que lle consegue un traballo que el non quere no mesmo hospital no que está ela. O Ryan que é incapaz de pedirlle unha cita a súa nova veciña, a dona de Wilfred, da que empeza a namorar nada máis vela. Estáme a gustar moito nun papel que ademais ten bastantes variacións no seu comportamento e forma de actuar. Por outro lado o papel de Wilfred está interpretado por un actor ao que non coñecía de nada. Dicir que é o mesmo que fai o papel na serie australiana e que ademais é un dos guionistas da mesma, Jason Gann. Aínda dentro dese horroroso disfrace de can que parece saído duns saldos dunha festa de disfraces cutre está realmente ben. Insoportable nalgúns momentos, desagradable en moitos máis, egoísta noutros e nalgúns realmente preocupado polo seu novo amigo. Aínda que nunca teremos demasiado claro se as súas accións e comportamentos están enfocados ao seu propio disfrute e comodidade ou a tentar mellorar a vida do seu novo amigo Ryan.

De momento vin seis dos trece episodios que forman a primeira temporada e tras superar a sorpresa inicial polo desenvolvemento da historia estáme a gustar bastante. Quizais sexa por ese aire que ten que fai que sexa distinta ao que vemos habitualmente, non o sei. A verdade é que nalgúns momentos non é sinxelo non poñer unha cara de certo asco ante algunhas situacións, pero ao mesmo tempo en moitas outras é imposible non rir ben a gusto ou pensar por onde van ir as cousas, xa que case sempre tenta sorprender ao espectador con saídas inesperadas. Unha boa mistura entre acidez e tenrura que para min merece a pena e penso seguir vendo porque estáme a gustar bastante. De todos modos creo que podedes darlle unha oportunidade, que sempre queda a opción de non seguir con ela. Ademais creo que non é desas que necesitan seis ou sete episodios para saber se te vai gustar ou non, con ver un par deles xa te queda máis que claro por onde van ir os tiros, suficientes para tomar unha decisión de seguir con ela ou non. De momento son dúas temporadas de 13 episodios cada unha. Unha serie cun aire indie, case de cine independente traspasado á televisión. Xa me diredes que vos parece.

"As voces baixas", Manolo Rivas

Hai uns días un bo lector díxome que acababa de empezar a novela que vos deixo hoxe e que estaba realmente enganchado a ela, que era do mellor que tiña lido nos últimos vinte anos. A verdade é que foi unha afirmación que me sorprendeu un pouco, sobre todo porque viña dun gran lector en todos os sentidos. Por un lado o autor deste novela é deses que sempre me gustan, máis ou menos, pero a súa prosa e a súa forma de escribir sempre é capaz de sacarme máis dunha sensación de asombro e de encher a miña lectura de sensacións. Por outro lado cando te din algo como o que me dixeron a min en ocasións empezas o libro cun certo coidado, como non querendo dar a razón aos comentarios. Claro que logo as críticas, comentarios e recensións que teño lido falan verdadeiras marabillas dela, cualificándoa de realmente boa. E a verdade é que coincido con todos eles, remateina hai pouco e deixoume un sabor impresionante, tanto que non vai pasar demasiado tempo sen que volva collela. Ademais é unha historia escrita orixinalmente en galego, que eu lin en castelán tras comprala en formato dixital, algo que na súa lingua orixinal, lamentablemente, aínda non é posible. Falo de “As voces baixas”, a última novela de Manolo Rivas, de moi recente publicación. En galego podedes atopala na Editorial Xerais e en castelán en Alfaguara. As portadas son distintas en ambas edicións e aquí vos deixo as dúas, pero é evidente que a da edición en galego gustoume moito máis, máis preto do que imos ler, máis directa.

Manolo Rivas é un escritor, poeta, ensaísta e periodista que escribe fundamentalmente en galego, aínda que practicamente toda a súa obra pode atoparse tamén en castelán; ademais varias das súas obras foron levadas ao cine. Naceu en 1957 en A Coruña e actualmente vive en Vimianzo. O seu pai viviu unha temporada emigrado en América, traballando como músico en orquestras de baile e albanel. A súa vida desenvolveuse case na súa totalidade na súa cidade natal, onde chegou a traballar na súa época de estudante en “El ideal gallego”. Logo marchou a Madrid a estudar Ciencias da Información, licenciándose na Universidade Complutense, mentres empezaba a traballar no mundo do periodismo. Foi un dos fundadores e redactores de “Teima” (1977), o primeiro semanario escrito integramente en galego. Dentro do mundo do periodismo traballou en varios medios de prensa, radio e televisión. Ademais é un dos fundadores de Greenpeace en España e formou parte da súa primeira directiva. En setembro de 1981 foi un dos tripulantes dun pequeno pesqueiro que se enfrontou cos barcos mercantes que botaban residuos radioactivos na Fosa Atlántica e portavoz do movemento “Nunca máis”, xurdido a raíz da catástrofe do petroleiro Prestige nas costas de Galicia. Actualmente combina o seu traballo como novelista co periodístico no diario “El País”. A súa produción comprende desde novelas, libros de relatos, poesía, unha obra de teatro, algunha novela xuvenil e libros que recompilan os seus artigos periodísticos. Quizais a súa faceta máis coñecida sexa a de novelista, tanto no que se refire a coleccións de relatos curtos como nas novelas algo máis longas. Entre as máis coñecidas poderíamos destacar “Os comedores de patacas” (1992), “¿Que queres de min, amor?” (1996), “O lapis do carpinteiro” (1998), “As chamadas perdidas” (2002), “Os libros arden mal” (2006) ou “Todo é silencio”, publicada a finais do 2010. Varias delas foron levadas ao cine, quizais a máis coñecida sexa “O lapis do carpinteiro”. A versión de “Todo é silencio” chegará ás pantallas en breve. En 2011 publicouse “O máis estraño”, unha edición dos seus contos e relatos curtos. “As voces baixas” é a súa última publicación, de hai unhas poucas semanas.

“As voces baixas” é unha novela case de memorias, máis ben de recordos soltos, de pequenas cousas que van aparecendo na cabeza do autor mentres recorda o pasado. O elemento detonante é a morte da súa irmá María, o elemento case central de todas as historias que Rivas nos vai contando. Momentos da súa vida, todos eles importantes, todos eles recordados desde o presente como algo que foi formando e conformando ao Rivas de hoxe. As voces baixas son eses recordos, as voces de xente sen importancia, sen transcendencia pero fundamentais para a vida de cada un. Todos temos na nosa cabeza esas voces que, unhas para ben e outros para mal, forman parte do que somos hoxe. Os nosos pais, irmáns, tíos ou curmáns, os nosos compañeiros do colexio ou os nosos profesores, os nosos amigos e veciños, os primeiros compañeiros de traballo... Toda esa xente que nalgún momento da nosa vida pasou máis ou menos preto de nós e que recordamos a través do tempo. Pero tamén son as voces da natureza, dos lugares nos que vivimos, os sons do vento, das ramas das árbores... Son as voces de todo o que nos rodea e que nos rodeou, tan baixas as veces que case non as escoitamos conscientemente, pero que cando pensamos un pouco aínda están aí. As voces das palabras e dos silencios, dos xestos ou as actitudes, das alegrías e das penas.

Hai algo máis dun ano comentaba aquí “Todo é silencio” e dicía que Rivas recordábame nalgunhas cousas a Paul Auster. Curiosamente a última novela deste segundo autor ten unha certa similitude coa de hoxe, aínda que o detonante deses recordos sexa distinto. Aínda así non teñen nada que ver, son radicalmente distintas. Sempre dixen que Auster é dos meus autores favoritos e gustoume ese “Diario de inverno”, pero a de Rivas ten un aire case oposto, máis sentido, máis parecido a nós, polo menos desde o meu punto de vista. Non hai un so momento no que o lector non sinta algo, e non en singular, porque a cantidade de sensacións de todo tipo que podemos ter cun simple parágrafo é enorme. É imposible que ningún lector non se sinta preto, pero moi preto, do que Rivas nos está a contar, que non recordemos algún momento das nosas vidas, a algunha persoa ou algunha situación. O que nos está a contar é algo coñecido, moi preto del, pero que todos podemos entender e sentir porque todos tivemos momentos parecidos aos que estamos a ler. Ese é un dos seus grandes méritos, que estamos a ler a historia dunha persoa normal, cunha vida máis ou menos normal e con todo o que iso trae consigo. Todo o que nos vai contar ten a súa importancia, son eses pequenos ou grandes detalles que moitos recordamos e que volven de repente ás nosas mentes nalgúns momentos. Historias de grandes e pequenas alegrías (que boas son estas segundas, sobre todo porque normalmente son inesperadas), de leves e profundas tristezas, de momentos aparentemente sen importancia pero que logo, co paso dos anos, descubrimos que si a tiñan. E palabras, moitas palabras, frases, preguntas non feitas ou respostas non dadas; e silencios que a veces, bastantes, din máis que un bo montón de palabras.

O marabilloso da novela é a perfecta mistura entre o que nos conta e como o conta. Xa dixen no seu momento e o reafirmo agora, creo que Rivas é hoxe por hoxe o escritor que mellor manexa a lingua de todos os que coñezo, e non so en galego ou castelán. A conxunción entre o que nos conta e as palabras que usa é maxistral e, como dixen algo máis arriba, consegue tal cantidade de sensacións no lector que máis dunha vez volverás ler o mesmo parágrafo, a mesma liña ou aquela imaxe máis dunha vez para degustala como se merece. É unha forma de escribir que enche, case como unha ducha de palabras que caen de xeito tan perfecto e combinado que te deixa completamente satisfeito, pleno. Cústame non poñer neste comentario un montón de cousas que me deixaron marabillado, pero non quero descubrir nada de nada e esta vez menos. Creo que é imprescindible non contar nada e deixar que cada lector tome contacto con estas voces baixas que Rivas nos achega, porque vai descubrir moito máis do que parece nun principio. O uso que fai o autor das imaxes, as metáforas, comparacións e todo o elenco de recursos retóricos é xenial e perfecto, sempre visual e evocador para o lector, imposible que un non sinta algo cando colla estas páxinas nas súas mans.

Multitude de personaxes aparecen nestas pouco máis de duascentas páxinas, o eixe central como dixen é a súa irmá María, pero tamén serán constantes os seus pais e avós de ambas ramas. Os demais van aparecendo e desaparecendo en momentos puntuais, o seu tío comerciante de especias, os seus profesores e compañeiros de clase... Imos coñecer case todos os momentos da vida do autor, moito máis dos seus primeiros anos, pero tamén dos seus estudios de Periodismo (aqueles nos que un profesor devólvelle un traballo dicíndolle que aquilo non é periodismo, que é literatura) e os seus primeiros traballos como periodista. De todos eles quedo con tal cantidade de historias que é imposible poñelas aquí, porque quizais serían practicamente todas, non hai un so momento que rompa a liña da narración nin un so momento que non provoque unha reacción no lector. Moitos conmovéronme pero tamén teño que dicir que houbo outros que provocaron auténticas risas, como a explicación de por que desapareceron os celtas de Galicia ou algunhas historias sobre o exame que fixo o seu pai xa de maior para conseguir o Graduado Escolar, aínda que podería mencionar moitas máis. Iso si, sorrisos cheos de tenrura case sempre.

Creo que o meu amigo tiña razón, podo dicir que desde o meu punto de vista é a mellor novela que teño lido en moito tempo e quizais a mellor en todos os sentidos das que levo comentadas por aquí. Absolutamente recomendable para ler máis dunha vez e eu recomendaría a todo o mundo que poida que o faga na súa lingua orixinal, en galego. Quizais algunhas historias, momentos ou actitudes sexan máis cercanas aos que vivimos aquí, pero en absoluto serán alleas aos demais, calquera poderá disfrutar enormemente da lectura, sexa de onde sexa. Eu quero lela pronto así, creo que aínda me vai gustar máis. Ten absolutamente de todo e todo bo e creo que neste caso non me pode a paixón polo autor, porque é unha opinión que estou a escoitar incluso de xente á que non lle gusta demasiado o autor. E non so iso, escoitando estas voces baixas entenderemos mellor moitas das obras anteriores, que polo que agora leo, están cheas de influencias (loxicamente) desta vida anterior, desas persoas, vivendas, situacións... Facédeos con el, acompañade ao neno Rivas e a súa irmá María, a verbívora da familia...