Informática e necesidades educativas especiais

Este post de hoxe é dos que me piden no cursiño que mencionei nalgunha ocasión, o seguinte será dos de sempre
Hai uns anos, non tantos, os ordenadores e a informática eran un mundo case descoñecido, arcano e misterioso, non precisamente sinxelo de utilizar e manexar. Aínda recordo o primeiro ordenador que tiven na casa, hai como quince anos máis ou menos. Un mamotreto cunha pantalla que se vía en verde fosforito, cuns disquetes que parecían aqueles discos de vinilo de 45 revolucións metidos nun envoltorio marrón que tiñas que cambiar cada vez que querías manexar un programa. E non digamos o MSDos, aquel sistema operativo que tiñamos no que todo funcionaba a base de comandos, que se non os sabías pouco podías facer. Ademais non existía san Google para botarnos unha man e resolver as nosas dúbidas, se non coñecías o comando ou chamabas a alguén que controlara moito ou quedabas sen facer nada. E non falemos de internet, que daquela non existía, e cando chegou a nos era en forma dun módem que antes de conectar facía uns chirridos, pitidos e ruídos, que parecía que aquilo ía estoupar. Unha vez que se conectaba, mellor non falar de velocidade, menos mal que a maior parte das páxinas máis ou menos adaptábanse a aquela lentitude, porque se intentaramos cargar algunha das actuais a espera sería de horas. Ven isto a conto de canto cambiaron as cousas en poucos anos e o moito que, gracias a ese cambio, podemos aproveitar estas tecnoloxías no noso traballo diario e sobre todo, na súa aplicación a alumnos con necesidades educativas especiais.
Podemos establecer catro grandes grupos no que se refire a este tipo de alumnado, cada un cos seus problemas e solucións adaptadas a eles. Simplemente imos mencionalos e ver que tipo de medios podemos adaptar para eles.
1.Alumnado con problemas motóricos de diversos tipos que poden dificultarlle o uso do ordenador desde un punto de vista físico. Neste caso temos programas que adaptan o teclado para o seu uso en pantalla, isto antes implicaba usar o rato para poder usalo, pero agora isto está a cambiar xa que empeza a haber pantallas táctiles que facilitan moito o uso deste recurso. A isto podemos unir programas que emulan o uso do rato, xunto con punteiros e pulsadores. A este respecto, o uso de pantallas táctiles pode facilitar moito o acceso ao teclado en pantalla, ben a través dos dedos como usando punteiros, que antes utilizábanse a través dun teclado físico, do que agora podemos prescindir, creo que será máis rápido e efectivo o seu uso neste novo tipo de pantallas.
2.Problemas de visión que dependendo do grado do mesmo implicarán o uso de distintos recursos. Para problemas digamos de grado medio, pode ser suficiente con aqueles programas que poden ampliar certas zonas da pantalla, que sumados ao sintetizadores de voz, poden facilitar moito o uso do ordenador. Para problemas máis graves podemos recorrer a teclados en braille e programas que “traducen” o visto en pantalla a este sistema de lectura ou a voz. Para problemas de alto nivel teríamos revisores de pantalla e de documentos ou tomadores de notas, que recurren á voz como substituto do que aparece na pantalla ou do que se quere escribir, por exemplo.
3.Problemas de audición, nos que tamén podemos ter distintos grados nos mesmos. Neste caso podemos acceder a programas de visualización da fala, estimulación da linguaxe, programas de aprendizaxe da lingua de signos (que seguramente resultaranlle máis atractivos que o mero ensino “tradicional”) ou sistemas de comunicación aumentativa.
4.Problemas da linguaxe, terreo no que poden ser de moi distintos tipos, desde a adquisición da escritura, problemas de lectura, corrección, comprensión, etc. Neste caso atopámonos con gran cantidade de programas enfocados a mellorar a lectura, problemas de dislexia...
É algo evidente, como dixen antes, que o desenvolvemento da informática mellorou moito as posibilidades do ensino e formación do alumnado de calquera tipo, pero máis para alumnos con necesidades especiais, aos que antes lles resultaría imposible acceder a certo tipo de contidos e aprendizaxes. Tamén son dos que pensan que o ordenador debe ser un elemento máis no proceso de ensinanza aprendizaxe como algo que contribúe á formación do noso alumnado, sobre todo polo atractivo que lles resulta, e tamén para que descubran que vale para moito máis que aquilo que fan normalmente, e con isto refírome a que fan un uso moi limitado do mesmo.
Pero o máis evidente é que estas novas posibilidades implican que o profesorado tamén cambie en moitos aspectos a súa forma de traballar, a súa preparación e mentalidade. É aquí onde vexo as maiores dificultades. Unha boa parte do profesorado non ten a preparación necesaria en cuestións informáticas, aínda que cada vez, gracias aos cursos e á vontade de aprender, esta carencia vaise solucionando pouco a pouco. A necesidade crea a formación e polo que vexo en moitos dos comentarios deste curso sobre tecnoloxías para alumnos con necesidades educativas especiais, hai moita xente con ganas de formarse e con formación, que ven nas novas tecnoloxías un bo vehículo para mellorar non so o traballo que realizamos, senón, sobre todo porque paréceme máis importante, a forma de ensinar a estes alumnos para reducir no máximo posible a distancia que podía haber antes en canto as súas aprendizaxes. Moitos dos elementos mencionados anteriormente para acceder ao ordenador poden abrir para moitos alumnos e alumnas un mundo novo e descoñecido, unha forma de aprender que antes se lles negaba, sobre todo por falta de medios e que, sobre todo, pode mellorar moito os seus coñecementos e a súa interacción social, reducindo a distancia co resto. Por isto creo que a formación é fundamental para isto, para poder coñecer e traballar con elementos descoñecidos ata o momento, aínda que o máis importante son as ganas de facelo.
Ata o momento non tiven alumnado con este tipo de necesidades, pero en caso de telo, no meu caso concreto non será a falta de ganas nin, agora tras descubrir moitas cousas neste apartado do curso (e as que me quedan), de elementos que poder usar. Creo que a maior dificultade neste campo para os centros nos que a presencia deste alumnado sexa minoritaria son os medios. Todos sabemos como son os presupostos cos que contamos, axustados e mínimos. Atender a este alumnado pode supor un certo gasto que habería que asumir dalgún modo. Como vimos, para certos casos o mesmo sistema operativo ofrécenos unha serie de posibilidades gratuítas que podemos usar sen demasiado problemas (aínda que polo que vin son descoñecidas para a maior parte do profesorado, aos que nin lles soa iso das “Opcións de accesibilidade”, que como xa dixen nun comentario anterior sobre elas, son máis que utilizables para moitas cousas), pero para outro tipo de necesidades non é suficiente. É claro que naqueles centros nos que este tipo de alumnado sexa maioritario a dotación será máis ou menos (ou iso espero) para poder afrontar o uso dos elementos mencionados cunha certa asiduidade, aínda que estou seguro de que en moitos deles non será así. Pero naqueles nos que sexa un alumnado minoritario é onde haberá máis dificultades para usar instrumentos, programas ou accesorios que permitan o acceso ao ordenador no traballo diario. Como xa dixen, a atención a diversidade no sentido máis amplo do termo implica cambios na metodoloxía que usamos no noso traballo diario, e iso é o primeiro que debemos afrontar, sobre todo pensando máis nas cuestións prácticas que nas teóricas. Esta non é a maior dificultade porque todo aquel ao que lle guste o seu traballo ten sempre ganas de mellorar para poder realizalo da mellor maneira posible. Pero estes cambios metodolóxicos non poden centrarse so na boa vontade e ganas de aprender do profesorado, teñen que estar apoiados por unha serie de instrumentos e elementos que lle axuden a levar a cabo eses cambios. A necesidade de ter esas cousas para poder levar á práctica moito do comentado é o maior impedimento. Para iso todos teñen que mentalizarse de que hai que atender absolutamente a todo o alumnado en base as súas posibilidades, carencias, dificultades, etc., e iso implica tamén un gasto económico que hai que afrontar da maneira máis xusta e equilibrada posible.
A conclusión a todo isto, para min, é que, como moitas outras cousas, a teoría está moi ben, as posibilidades son moitas, moitas máis das que poidamos imaxinar, pero as limitacións para poder facer realidade esas posibilidades tamén son moitas, hai que ser realista. Claro que tamén as ganas e a vontade do profesorado compensan con moito esas carencias, pero non estaría mal un pouco de axuda.