"El temor de un hombre sabio", Patrick Rothfuss

Alá polo mes de xullo do ano 2010 empezaba un comentario por este blog do mesmo modo que o fago hoxe. Non me gustan as triloxías, nin en literatura, nin en cine..., non imos incluír as series, aínda que podería con ese costume que teñen agora de rematar as temporadas algunhas delas deixándote cun gran interrogante ata o ano seguinte. Neste caso triloxías (peor cando son máis de tres, claro) literarias. Por que? Pois se te gustou mal porque te deixa coa intriga ata, como mínimo, un par de anos despois e se non o fixo pois incluso peor, porque eu son dos que non soen deixar nada sen terminar e cando sae o seguinte sempre caio na tentación de lelo, máis que nada por se mellora a cousa, que as veces pasa. O peor é cando pasa máis tempo e case tes que reler o anterior para poder entender todo, aínda que a verdade é que se o autor sabe facer ben as cousas en moitas ocasións non tes que facelo, porque xa el encárgase de dar os datos suficientes como para que vaias recordando a historia. Ven isto a conto porque a novela que vou comentar hoxe é a segunda entrega dun caso destes, o autor é Patrick Rothfuss e a novela titúlase “El temor de un hombre sabio”.

Como digo ao principio a primeira entrega desta saga apareceu alá polo ano 2010 e podedes ver o comentario no mes de xullo dese ano neste mesmo blog. O seu título era “El nombre del viento”, e se ledes ou recordades o que escribín naquel momento, aínda que me resultou entretida non quedou entre as que máis me gustaron. Aquela primeira entrega non me parecera, fronte a cantidade de comentarios aparecidos naquel momento, tan boa como moitos dicían. Comentaba que era unha novela decente de xénero fantástico pero con demasiados elementos xa coñecidos ou parecidos a outras historias doutros xéneros, conformando algo que non me atrapara demasiado, pero que lera enteira porque a pesar diso tiña bos momentos. Non me gusta deixar as historias a medias e tiña suficientes elementos ou podíanse ver algunhas cousas que podían facer pensar que a súa continuación podería estar ben, polo menos tan entretida como esta primeira. Así que a pouco de saír editada díxenme que tiña que lela, apareceu a finais do ano pasado na editorial Plaza & Janes. A terceira non ten data de publicación e de momento aparece co título provisional de “Las puertas de piedra”.

Teño que dicir que esta vez non me equivoquei ao darlle unha segunda oportunidade ao autor, esta segunda entrega gustoume moito máis que a primeira, pareceume mellor en todos os sentidos, en canto a orixinalidade, entretemento, acción, intriga e interese. Parece un desenvolvemento algo máis maduro, tendo en conta que o protagonista é algo maior, aínda que non demasiado. Agora a historia está máis centrada, máis enfocada ao que nos quere contar, sen as divagacións que poderían aparecer antes, cuns personaxes moito máis definidos e reflectidos cunhas historias máis novidosas e orixinais. Aínda así ten dous ou tres momentos nos que a lectura pode facerse algo lenta, quizais para demasiado nalgúns momentos da historia que poden facer que o lector canse un pouco de pasar demasiadas páxinas para algo que podería resolverse nalgunhas menos. Neste sentido a primeira pecaba moito máis disto que comento, era unha novela de algo máis de oitocentas páxinas á que, na miña opinión, poderíamos quitarlle cerca de duascentas. Neste caso pode resultar peor, estamos ante unha historia que supera en pouco as mil duascentas páxinas, pois creo que poderían quitar esas mesmas duascentas e quedaría algo máis redonda. Non vou dicir en que momentos sobrábanme, porque pasa da metade da historia en adiante e como sempre non me gusta desvelar demasiadas cousas.

Volvemos evidentemente ao mesmo protagonista, o músico, mendigo, ladrón, estudante, mago, heroe e asasino da primeira, e neste caso podemos engadirlle o título de aventureiro xa que nese sentido os cambios de lugar son unha constante na mesma, xa non transcorre a historia centrada nos seus anos de Universidade, en certo momento verase obrigado a deixala para emprender unha viaxe que o levará a coñecer outros pobos, outras persoas e unha boa cantidade de situacións que son as que lle dan esa variedade e interese que ten o desenvolvemento do argumento. De novo ao principio atopámonos con Kvothe, Bsat e o Cronista na taberna que dirixe o primeiro. A historia completa está dividida en tres libros que son os tres días durante os que o protagonista estalle a relatar a historia ao Cronista para que se poida conservar por escrito, así que estamos ante o segundo día e neste caso os momentos que transcorren na taberna son moito menores e máis breves, centrándose moito máis nas aventuras de Kvothe. É unha lenda que todos coñecen, heroe e vilán a partes iguais e dependendo de quen e como conten a historia, quizais iso sexa o que lle leva a contala, para deixar constancia de como foi en realidade. Xa sabemos pola anterior que a maior parte da xente pensa que está morto, pero el cambiou o nome e dirixe unha taberna na que se esconde nunha aldea perdida, sen que saibamos aínda moi ben por que, pero podemos ir facéndonos unha idea. Aí, na Roca de Guía, descubriremos a segunda parte da súa vida.

A historia comeza onde rematou a anterior, Kvothe segue na Universidade e os primeiros capítulos seguirán centrados nese momento da súa vida, pero agora a narración cambia algo e faise máis interesante. Xa non é un novato e moitas das cousas que nos contaba “El nombre del viento” agora xa son coñecidas polo lector, co cal esa parte da historia é algo máis directa e máis centrada nos distintos personaxes, tanto el como os seus amigos, inimigos, profesores... Segue obsesionado con atopar datos sobre os Amyr e os Chandrian (os asasinos da súa familia) e certos acontecementos farán que se vexa obrigado a deixar por un tempo os seus estudos e o lugar que foi o seu fogar nos últimos tempos. A súa viaxe vai levalo en primeiro lugar ás terras do maer Alverón, no reino de Vintas, unha corte chea de novidades para el, de novos personaxes e de situacións nas que terá que usar todo a súa intelixencia para saír con ben. De aí terá que ir ao bosque de Eld, ao reino dos Fata..., e algúns sitios máis. Toda esta viaxe estará chea de aventuras, de situacións inesperadas de problemas que terá que solucionar e que farán que o Kvothe que coñeceremos ao rematar esta parte sexa un personaxe máis adulto, máis preparado para moitas cousas e con maiores e mellores coñecementos, mantendo aínda así a súa xuventude e as características esenciais do personaxe.

Se da anterior comentaba que me parecía unha historia para lectores máis novos nesta direi que xa non o e tanto, aínda que segue a ser unha lectura apropiada para todas as idades. Esta quizais sexa algo máis violenta, as escenas de loita teñen unha presencia importante na historia e tamén algúns momentos relacionados co espertar de Kvothe ao sexo e os coñecementos que adquirirá sobre as mulleres en moitos sentidos, algo que case descoñecía por completo. De todos modos en ningún momento a linguaxe é excesiva nin demasiado explícita pero si, como xa comentei, é unha historia algo máis adulta en moitos sentidos que a anterior.

Esta si que me gustou, resultoume unha historia moito máis entretida, amena e variada que a primeira. Quizais como dixen antes ao non ter o autor que darnos tanta información sobre a vida ou o funcionamento da Universidade puido centrarse máis en outros aspectos máis interesantes para o lector. Ademais da primeira a parte da infancia de Kvothe resultárame algo tópica, nesta segunda parte as cousas son máis novidosas e mellores e mellor desenvolvidas. Hai moitos elementos que lle dan interese, non so dentro do desenvolvemento da historia, senón que algúns personaxes van evolucionar algo máis, imos a coñecelos máis e iso fai que sexa máis interesante. Toda a parte da viaxe do protagonista está na liña das boas novelas de aventuras, tanto no que pasa como na forma de contalo. Nalgúns momentos, aínda sendo unha historia de xénero fantástico, tiña a impresión de estar a ler algunha das novelas de aventuras que me fascinaron cando era máis novo, un tanto máis ao seu favor. Non se me fixo nada longa, e iso que o número de páxinas ou o volume cando o vemos nunha librería pode chegar a asustar. Xa comentei que quizais nun par de momentos pode resultar un pouquiño repetitiva ou empezar a contarnos algunhas cousas que poden non interesar demasiado, pero o querer saber que vai ocorrer a continuación fará que tomemos a lectura con calma e algo de humor (que tamén está presente nalgúns momentos da historia). Hai máis dunha liña dentro do argumento que me gustou moito, non vou mencionar porque sería contar cousas que é mellor ler, pero sobre todo desde que marcha da Universidade a narración gana en axilidade, interese, acción e consegue por completo manter a atención do lector. Pódese ler sen ter lido “El nombre del viento”? Penso que non, así que se non o fixestes xa sabedes o que vos toca. Cando a rematedes xa me diredes algo, espero os vosos comentarios.

Blue Bloods, Familia de Policías

As series son unha das constantes da televisión, desde os seus principios estiveron presentes e a día de hoxe a cantidade delas que podemos ver é inmensa. Iso fai, evidentemente, que haxa absolutamente de todo e é difícil pensar nalgún tema, profesión ou situación que non pasara por algunha ou varias delas. Creo que o tema máis tratado desde sempre foi o da policía, dunha cidade, dun país ou internacional, da igual. Xa sexan policías de uniforme, de paisano, axentes das brigadas científicas... Digo isto porque a serie da que vou falar hoxe ten ese aire das de hai anos, daquelas nas que os policías de uniforme e a investigación eran o centro de todo. Unha das que máis e mellor recordo deixáronme é “Canción triste de Hill Street”, que seguramente moitos afeccionados recordarán. ¿Como esquecer aquela despedida do sarxento trala reunión diaria para distribuír as tarefas: “Teñan coidado aí fóra”? Pois a de hoxe creo que lle debe moito a esta, ten case o mesmo aire e unha dinámica moi parecida, pero tamén algunha cousa que a diferencia. Aínda así ten o aire dunha produción de hai algúns anos, un certo encanto que fai que pareza das de antes, sen demasiados toques científicos e máis centrada na investigación pura e dura dos casos, así como nos personaxes, quizais unha das mellores cousas que ten. Falo de “Blue Bloods”, que lle engadiron por aquí un “Familia de policías”. Neste momento a canle FoxCrime está a emitir a segunda temporada.

Tivo un éxito destacable na súa primeira temporada polo Estados Unidos e aquí de momento so apareceu polos canles de pago, a ver se algunha das gratuítas decide emitila, porque aínda non sendo nada do outro mundo, está algo por riba da media e merece a pena. No seu éxito algo terán que ver os seus creadores, Mitchell Burgess e Robin Green. Dous nomes que non lle soarán a case ninguén pero que están detrás doutras dúas series que case marcaron unha época no mundo da pequena pantalla: “Doutor en Alaska” e “Os Soprano”. Dous produtos que moita xente recordará e polos que non pasa o tempo. Eta última produción súa quizais non estea á mesma altura que as dúas mencionadas, pero si uns pasos por detrás.

A historia transcorre na cidade de Nueva York e céntrase no corpo de policía desta gran cidade. Como dato interesante e curioso dicir que o corpo de policía desta gran cidade está formado por máis de 35.000 axentes, un número nada despreciable, máis ben impresionante. Dentro do mesmo a historia parte dunha familia na que case todos os seus integrantes forman ou formaron parte deste corpo, a familia Reagan. O avó, Henry, está xa xubilado e o seu fillo, Frank é o Xefe de Policía da cidade, o gran xefe do que dependen todas as comisarías. Frank ten catro fillos, tres homes e unha muller. Os tres varóns son policías, aínda que desde o comezo sabemos que un deles morreu asasinado pouco tempo antes de que comece a historia. Danny é o maior, detective de paisano con moita experiencia e coñecido por resolver os casos usando en máis dunha ocasión métodos pouco ortodoxos. Jamie é o irmán pequeno, que deixa os seus estudos de Dereito para facerse policía, nun principios dos que de uniforme patrullan a cidade. Erin é a única muller, e non é policía, aínda que está relacionada coa lei, traballa como axudante do fiscal e en máis dunha ocasión os seus casos terán relación coas investigacións dos seus irmáns. É unha persoa recta e seria, que aplica a lei ao pe da letra, algo que vai provocar máis dun enfrontamento co seu irmán Danny, que ten a idea de que calquera método é valido para atrapar a un criminal. Ao redor deles algúns personaxes fixos máis da familia, a muller e fillos de Danny ou a filla de Erin serán elementos importantes nalgúns momentos das distintas historias; así como a axente Jackie Curatola, a compañeira de Danny na comisaría na que traballa ou o sarxento Anthony Renzulli, que será o encargado de acompañar ao novato Jamie nas súas patrullas.

Cada episodio circulará ao redor dun caso criminal que terán que resolver e no que normalmente dunha forma ou doutra todos estarán implicados. Ademais diso na primeira temporada teremos un fío común a todos os capítulos, a historia do Templario Azul, unha especie de grupo dentro da policía e que parece ter algo que ver coa morte do fillo de Frank (aínda que esta historia terá altibaixos na temporada, quedando un pouco diluída case ata o final). Ademais de resolver os crimes o interese da mesma reside nas relacións familiares entre todos os Reagan. A unión preside as súas relacións, reúnense para comer ou cear polo menos un día á semana, asisten a actos, partidos ou celebracións todos xuntos, son unha gran familia moi unida. Claro que iso non impide que entre eles haxa discusións, problemas e enfrontamentos que lle dan bastante interese ás historias. Os personaxes están bastante ben definidos e penso que son unha das mellores cousas da mesma, a que lle da o aire de ser algo distinto ás habituais series do mesmo estilo. Cada un ten a súa forma de ser, de actuar, de comportarse, aínda que iso non evita ao final que as cousas sempre rematen ben, claro está.

Investigacións de roubos, asasinatos, crimes máis ou menos brutais, drogas, terrorismo ou a inevitable presencia da mafia, xa sexa italiana ou rusa son algúns dos elementos centrais dos argumentos. Normalmente bastante ben desenvolvidos e tentando manter a atención do espectador, algo que consegue a maior parte das veces. Todo isto aderezado co inevitable aire americano, tanto no sentido de ensalzar o espírito do país en situacións complicadas como en dar unha idea de que a familia é o máis importante e as relacións familiares están por riba de todo. Por iso comentaba que parecía unha serie de hai algúns anos, porque en moitos sentidos é bastante tradicional, con todo o bo e o malo desa idea.

En canto aos actores poucas caras coñecidas, pero unha delas destaca por riba de todas as demais. Neste caso o protagonista central é un actor que saltou á fama gracias á televisión e aínda que tentou algunha cousas no cine nunca tivo tanto éxito como nas series. Creo que case todos recordaredes a serie “Magnum, investigador privado”, protagonizada por Tom Selleck, aquel home alto, cunha gran presencia e un tremendo bigote. Tivo moito éxito con ela e de aí pasou a algunhas outras, pero nunca con tanta audiencia como nesa primeira (por culpa da cal parece que non puido interpretar ao aventureiro Indiana Jones, que quizais cambiara a súa carreira). Aquí interpreta ao elemento central da familia, o Xefe de Policía Frank Reagan, exemplo de integridade, de seriedade, de calma, un home que xamais perde os papeis, disposto a enfrontarse con quen sexa (incluso co alcalde ou coa prensa) para defender as súas dúas familias, a de verdade e ao corpo de policía de Nueva York. É un actor que sempre me gustou e aquí a verdade é que está realmente ben, coa súa altura e o seu porte, xa sexa de traxe e abrigo escuro ou co uniforme enche a pantalla e a súa presencia destaca por riba de todas as demais. Do resto dicir que algunhas son caras coñecidas do medio televisivo e que todos están bastante ben, cumprindo perfectamente cos seus papeis.

Unha serie algo por riba da media habitual, recuperando aquelas de antes centradas en policías, sen demasiados elementos de investigación científica como ocorre con algunhas das de agora, incluso mantén ese aire na forma de filmala. Os casos son interesantes e conseguen manter a atención e a intriga. Ben tamén no desenvolvemento das relacións familiares entre todos os integrantes dos Reagan, todos eles personaxes algo máis complexos do que pode parecer nun principio. A min gustoume bastante a primeira temporada, aínda non empecei coa segunda pero seguramente mantén a mesma liña. Recomendable sobre todo para os que lles gusten as series cun certo aire clásico aderezadas con algúns elementos algo máis actuais. Espero que vos guste. 

"Libertad", de Jonathan Franzen

Tiña lido moi boas críticas da novela que vou comentar hoxe, por todas partes aparecía como unha das grandes novelas americanas do século XXI, unha novela que tiña o respaldo do público e a crítica do seu país e moi esperada por aquí tendo todo isto en conta. ¿Non vos pasou nunca que tras ler este tipo de cousas tomades algo con grandes expectativas e logo parece que non responde a elas? Pois algo así pasoume con esta lectura, quizais a culpa sexa miña por crearme ese marco de ir ler algo moi bo. Claro que isto non sempre se cumpre, hai veces que coincides con todo iso que tiñas lido antes, pero tamén é certo, polo menos no meu caso, que non é a primeira vez que me pasa. Non é que a lectura non me gustara, pero a verdade esperaba algo máis, ese punto que distingue o digamos normal do resto das cousas. Como sempre isto é unha opinión persoal, pero curiosamente falei dela con outras persoas e a maior parte coincidiu comigo. A novela de hoxe titúlase “Libertad” e o autor é Jonathan Franzen, editada en castelán por Salamandra.

É un novelista e ensaísta nado no ano 1959 en Illinois (Estados Unidos) de nai estadounidense e pai sueco. Criouse nun barrio de Saint Louis e graduouse en alemán en 1981. Como parte da súa formación estudou varios anos en Alemaña. Despois da súa graduación casou e trasladouse a vivir a Boston, onde inicia a súa carreira como novelista. Os primeiros intentos non tiveron demasiado éxito e en 1987 marcha a Nueva York, onde consegue publicar a súa primeira novela, “Ciudad veintisiete” en 1988, que tivo un certo éxito de crítica. A seguinte foi “Movimiento fuerte” (1992), centrada nunha familia disfuncional. En 2001 aparece “Las correcciones”, unha novela de crítica social con gran éxito de crítica e público e que lle deu a fama da que goza neste momento. Gañou o Premio Nacional ao mellor libro de ficción, o Premio do New York Times na mesma categoría e chegou a ser finalista do Pulitzer do ano seguinte, ademais de algúns outros premios. Como curiosidade foi seleccionado para o club de lectura que organiza a famosa presentadora de televisión americana Oprah Winfrey; algo que ao final non gustou demasiado a Franzen que considerou que o público americano vería a súa novela como algo destinado so a mulleres. Foi un dos libros de ficción máis vendidos da década. “Libertad” apareceu no seu país no ano 2010, por aquí a finais do 2011. Tamén foi elixido de novo para o club de lectura de Oprah e Franzen apareceu no programa, incluso o presidente Obama alabou a súa nova novela.

“Libertad” era unha novela moi esperada tendo en conta o éxito da anterior. ¿Que nos conta nesta ocasión o autor? A historia céntrase en cinco personaxes, catro pertencentes á mesma familia e o quinto é un amigo presente na vida da familia. Patty e Walter Berglund con o núcleo central da historia, xunto cos seus dous fillos, Jessica e Joey. O outro protagonista en discordia é o amigo de xuventude de Walter, Richard Katz, que naquela época tamén coñeceu a Patty. De todos eles quizais sexa Jessica a que menos incidencia ten dentro da historia, a irmá eclipsada en todos os sentidos (incluso dentro da historia) polo especial e estraño irmán que ten, Joey. Patty é o centro da historia na maior parte do relato e ao redor da que xiran todos os demais personaxes. Walter está profundamente namorado dela case desde que se coñeceron e consegue tras moitos problemas casar con ela, aínda que Patty nunca ou case nunca alcanzará a felicidade completa. Richard sempre será o verdadeiro amor de Patty, pero desde que o coñece ela sabe que posiblemente non é o mellor para ela. Richard é músico independente, cun éxito importante pero en círculos minoritarios, case un radical que vive exclusivamente para si mesmo. Quizais o único que lle importa a Richard sexa a súa amistade con Walter, un home completamente distinto a el, preocupado polo futuro do planeta en moitos sentidos, cunha gran conciencia ecolóxica. Ambos están unidos por unha grande amistade, quizais algo estraña debido ao distintos que son en todos os sentidos, tanto en formas de actuar como de pensar, pero quizais sexa esa diferencia a que máis os une. Jessica é case a boa filla, mentres Joey é todo o contrario, continuamente enfrontado coa súa nai e digamos que soportado polo seu pai, aínda que lle ten un gran respecto. Tres xeracións familiares pasarán pola novela. A primeira xeración (os pais de Patty e Walter) mostrando dous patróns opostos. Os pais de Patty son unha familia rica e acomodada, politicamente influíntes pero con verdadeiros problemas, sobre todo de relación, cos seus fillos. Os pais de Walter son de clase algo máis baixa e máis preocupados por cuestións sociais e políticas, algo máis revolucionarios. Patty é un personaxe complexo, con grandes altibaixos en toda a súa vida e loitando con cousas que non entende demasiado ben, gran xogadora de baloncesto nos seus anos escolares, deporte que ten que deixar debido ás lesións, outro elemento de frustración no desenvolvemento da súa vida. Walter é un home case imperturbable, tranquilo e comprometido coa ecoloxía e a superpoboación, preocupado polo futuro do planeta. Entre eles e as súas vidas, os seus soños, obxectivos, problemas, alegrías e tristezas, enfrontamentos e algunhas cousas máis circulará esta historia. Forman un matrimonio algo máis combativo, escapando lixeiramente do estereotipo norteamericano e por iso non demasiado ben entendido polos seus veciños de Ramsey Hill, a zona na que viven nunha parte da historia. A terceira xeración estará representada polos seus fillos, dúas persoas distintas nalgúns aspectos e moi parecidas noutros. Imos coñecelos a todos nun sentido completo, a todos os niveis e vistos por eles mesmos e polos demais, dándonos unha visión completa e complexa de todos eles.

É unha novela crítica, pero ao mesmo tempo algo deprimente, o aire de conformismo social que se respira en case toda a historia é preocupante dentro dunha sociedade que parece estar inmersa nunha situación de liberdade case descafeinada. Ata os máis revolucionarios acaban conformándose con pequenas vitorias pírricas e pouco importantes, dándolles moita máis importancia e transcendencia da que realmente teñen. O tema da ecoloxía e a preocupación polo crecemento da poboación mundial, por exemplo, aparecen como un dos elementos centrais en certo momento pero vistos case como algo ridículo, un douche algo a cambio de algo no que non se sabe moi ben quen sae gañando máis (ou si se sabe, que é aínda peor). Son moitas delas preocupacións sociais light, con tan pouca transcendencia real que deixan un sabor amargo no lector.

Os personaxes quedáronseme a medio camiño entre o estereotipo e a caricatura, sobre todo algúns dos principais. Nalgúns momentos parecen demasiado reais, mentres en outros as súas formas de actuar ou de tomar decisións poden parecer pouco coherentes co que temos lido ou pensado anteriormente (quizais de fondo estea a idea da pouca coherencia e congruencia da nosa sociedade actual). De entre todos eles quizais quedo co músico Richard Katz, que parece ser, a pesar de vivir nun egoísmo case constante enfrontado a súa preocupación polo seu amigo Walter, dos poucos que realmente fai o que quere facer, polo menos durante algúns momentos, porque logo veremos como non é así. Joey é outro que destacaría, vivindo sempre entre o que fai e o que debería facer, buscando a aprobación duns pais (sobre todo da súa nai) que parece importarlle menos do que realmente lle importa.

Iso si, gustoume a nivel técnico e estrutural. A novela comeza cun breve capítulo no que coñeceremos case todo o que vai pasar. Nunhas poucas páxinas Franzen cóntanos a historia: Walter e Patty coñécense, casan, van vivir a Ransey Hill onde chaman a atención dos seus veciños pola súa forma de vivir, teñen dous fillos... (mellor lelo se vos interesa). Pero tras estas primeiras páxinas o autor vai desenvolver en profundidade todo iso que case xa sabemos, ademais visto desde cada un dos personaxes. Primeiro Patty daranos unha extensa visión de todo, desde a súa infancia e xuventude ata o momento actual. Pero logo cada un dos protagonistas que mencionei contaranos máis ou menos o mesmo pero desde o seu punto de vista e engadindo as súas propias ideas e experiencias persoais. Así teremos unha idea completa e global de todos eles, das súas vidas, do que pasaron e pensaron, coñeceremos todos os niveis das súas vidas, os máis claros e os máis escuros para descubrir que ao final todos actúan exercendo esa liberdade que da título á novela nun camiño cheo de erros e equivocacións, de pequenos triunfos e grandes fracasos. O estilo de Franzen é directo e sen demasiadas concesións, quizais algo seco nalgúns momentos e repetitivo (como a mesma vida dos seus personaxes) noutros. Como digo esta forma de contarnos a historia é unha das cousas que máis me convenceron.

¿Por que non chegou a atraparme? ¿Por que ese lixeiro desencanto ante as expectativas que tiña? A verdade é que non conseguín meterme demasiado dentro da historia. Algúns dos personaxes principais non chegaron a cativarme como para que me interesara demasiado á historia. Algunhas situacións ou divagacións de carácter político, social ou ecolóxico parecéronme algo longas e reiterativas. Nalgúns momentos pareceume algo pesada e demasiado extensa, páxinas que lía sen demasiado interese alternando con outras que realmente me interesaron. Nalgúns momentos deume a impresión de estar nunha montaña rusa, con continuas subidas e baixadas pero sen o predominio dalgún destes momentos. Hai certas relacións familiares, sobre todo as de Patty ou Walter coa súas respectivas familias, que se estenderon demasiado. Outras, como a de Joey cos seus pais, parecéronme moito máis interesantes. Algúns coñecidos comentáronme que a deixaron ás poucas páxinas, pero tampouco é iso. Creo que ten grandes e bos momentos, alternados case ao 50% con outros algo peores. Non creo en absoluto que sexa unha mala novela, recomendaríaa a algúns dos meus coñecidos, pero ao mellor é demasiado “americana” par ao gusto do outro lado do océano neste momento. Xa me diredes algo os que a tiñan lido ou teñan pensado facelo.

"O libro negro", de Orhan Pamuk

Sempre pensei que unha das mellores cousas que se poden regalar é un libro, tanto a maiores como a nenos. A novela que vou comentar hoxe chamoume a atención cando a vin no escaparate dunha librería e chegou as miñas mans gracias ao regalo dun bo amigo non hai demasiado tempo. Así que aproveito para darlle as gracias de novo desde aquí, el sabe moi ben que para min é un dos mellores regalos. Non é unha obra recente pero si na versión que lin, traducida ao galego por María Alonso Seisdedos e Bartug Aykam para a Editorial Galaxia a finais do ano pasado. O autor é Orhan Pamuk e a novela “O libro negro”. En castelán podedes atopala en Alfaguara ou en Debolsillo en edicións de anos anteriores. A novela orixinal é de principios da década dos noventa.

Orhan Pamuk é un autor nado en Istambul en 1952. Foi galardoado no ano 2006 co Premio Nobel de Literatura. Naceu nunha familia que vivía nun barrio occidentalizado da súa cidade natal, parecido ao que aparece nalgunha das súas novelas. Comezou a estudar arquitectura, pero deixouno tres anos despois para dedicarse á literatura. En 1977 graduouse no Instituto de Periodismo da Universidade de Istambul, pero nunca chegou a exercer. Entre 1985 e 1988 viviu en Nueva York, traballando como profesor na Universidade de Columbia. A súa carreira como escritor iniciouse a finais dos setenta. A súa primeira novela apareceu en 1982 pero comezou a ter importancia internacional con “El astrólogo y el sultán” (1985). Consagrouse con “Me llamo Rojo” (1988), unha historia de misterio, amor e reflexión filosófica que transcorre na súa cidade natal no século XVI. Foi levado a xuízo en 2004 por unhas declaracións nas que segundo acta “insultaba e debilitaba a identidade turca”, ao ano seguinte reafirmouse nas súas palabras e o proceso foi abandonado un ano despois. É un personaxe polémico no seu país (admirado por uns e traidor para outros) pola súa postura ante o problema armenio e kurdo en Turquía, defendendo os dereitos humanos. Por estas cuestións viuse obrigado a abandonar o país un tempo. Xa en 1995 fora xulgado xunto con outros escritores por ensaios nos que criticaba ao goberno pola súa política contra os kurdos. En 2007, tras recibir algunhas ameazas de morte, abandonou de novo o seu país. Un dos seus primeiros éxitos literarios internacionais foi a obra comentaba hoxe, “O libro negro”. É o primeiro turco que recibe un Premio Nobel, segundo a Academia como un escritor que “na busca da alma melancólica da súa cidade natal, atopou novos símbolos para reflectir o choque e a interconexión das culturas”. As súas obras foron traducidas a máis de corenta idiomas. A última, polo momento, é “El museo de la inocencia”, do ano 2008.

“O libro negro” céntrase nun personaxe na busca de outros dous e algunhas cousas máis, é unha viaxe pola cidade de Istambul, de día e de noite, unha busca non so de dúas persoas, senón da propia identidade do protagonista, do sentido da súa vida e dos seus obxectivos na mesma. Múltiples historias, situacións e lugares irán aparecendo ao longo desta case desesperada busca, ademais de gran cantidade de referencias históricas, culturais, relixiosas, sociais... Un conglomerado de cousas, de elementos ben engarzados e cunha reflexión de fondo entre a tradición e a modernidade dunha sociedade como a do nacemento do autor.

O protagonista é Galip que de repente un día descobre que a súa muller, Rüya, desapareceu. Ademais flota no aire a posibilidade de que o abandonase e marchara con Cêlal, un famoso cronista periodístico que ademais é primo do mesmo Galip. Recorre a cidade investigando, buscándoos, sobre todo a ela, días e noites cheos de aventuras personaxes e situacións estrañas. Tanto é así que incluso chega a tomar a identidade de Cêlal, vivindo na súa casa medio escondido e chegando a escribir as crónicas semanais que este publicaba. Galip é avogado, abandonado pola muller á que adora e que so lle deixa unha breve carta de despedida. Durante un tempo tenta manter a desaparición en secreto, dicíndolle á familia e amigos que está enferma, pensando que a atopará antes de ter que contar a verdade. Durante a súa busca relacionarase con gran cantidade de personaxes, cada un coa súa historia, relacionada sempre co pasado, o presente e o futuro da sociedade turca, vivindo nunha continua confrontación entre o mantemento das tradicións e a entrada da modernidade. Fascinante, por exemplo, a historia do fabricante de manequíns que reflicten aos propios habitantes de Istambul e que ninguén quere poñer nas súas tendas.

Outro dos protagonistas, as veces máis que o propio Galip, é a cidade de Istambul. Recorrerá as súas rúas, coñecerá as súas xentes e tratará con todo tipo de persoas e visitará todo tipo de barrios, dándonos así o autor unha imaxe completa da capital turca. A través dela coñeceremos a historia do país, os seus cambios, os seus edificios, a súa memoria, evocando grandes momentos do pasado. A novela está chea de anécdotas, de historias, de personaxes, de voces que nos axudarán quizais a entender algo mellor unha sociedade e un país non demasiado coñecido por nós. Quizais este sexa un dos problemas para chegar completamente á historia que nos conta Pamuk, polo menos para min, o case completo descoñecemento dunha sociedade, dun país e dunha historia que son un dos núcleos centrais da novela. Iso si, quedoume unha sensación algo triste sobre a cidade, dando unha imaxe un tanto sórdida, escura, sucia e decadente da mesma. Un recurso para axudar aínda máis á gran tristeza, soidade e intranquilidade que sente o protagonista no seu percorrido por ela.

O periodismo, a súa función, a forma de traballar, a súa repercusión e importancia dentro da sociedade é outro dos elementos fundamentais da historia. Podemos chegar a reflexionar non so sobre o que nos din as crónicas que aparecen dentro da historia, senón tamén sobre o que é ou debería ser o periodismo e o periodista dentro dunha sociedade como a actual. O autor irá alternando case desde o principio entre a historia contada por Galip e os artigos de opinión publicados por Cêlal, aínda que chegará un momento no que non teremos demasiado claro quen é o autor dos mesmos, se son os seus antigos artigos ou son os novos escritos por Galip para manter o misterio da desaparición.

A linguaxe usada é case poética, fascinante en moitos momentos e conseguindo que sexa dura en outros gracias a ese ton usado. Hai situacións que te golpean como se as palabra foran un mazo e outros nos que na evocación conseguida fai que sufras tanto ou máis que o protagonista. É unha novela de amor, Galip non se ve capaz de vivir sen a súa amada Rüya, que tanto lle custou conseguir e fará calquera cousa para atopala, enfrontándose incluso aos seus propios medos.

É a primeira novela que leo deste autor e a verdade é que me gustou bastante. Por un lado polo estilo e a forma de escribir e por outro porque a historia de Galip a verdade é que te vai atrapando pouco a pouco, a medida que vai camiñando polas rúas nesa busca que o levará por camiños, lugares e persoas insospeitadas, levándoo a facer cousas das que el no se cría capaz en absoluto. Nalgúns momentos, poucos, fíxoseme algo árida, quizais por esa falta de coñecementos que teño sobre o país, a súa historia ou a súa forma de vida, que pode facer que un pérdase un pouco e pase por riba dalgúns parágrafos (quizais volva lela nalgún momento, a verdade). Non é imprescindible ese coñecemento para afrontar a lectura, pero penso que si o é para chegar a entender perfectamente todas as intencións do autor. Aínda así a historia dese rapaz avogado medio fracasado polas rúas, tendas, locais e distintos espazos de Istambul atrapoume dunha forma que non esperaba ao principio. Hai un montón de personaxes curiosos, interesantes e sorprendentes, así como moitos momentos da historia que poderían recibir as mesmas cualificacións. Recomendada se queredes ler algo distinto e interesante, penso que merece a pena.

"Person of interest"

Volvemos hoxe ao mundo das series televisivas para comentar unha das últimas sensacións dentro das estreas americanas. Por alá está a ter bastante éxito, tanto de crítica como de público e por aquí as cadeas de pago levan un tempo con ela, e desde hai non demasiado tempo tamén se pode ver en TDT. A serie mantén o título americano en ambos casos, “Person of interest” (nalgúns países de fala hispana pódese ver como “Vixiados”) e podedes vela tanto en “Calle 13” como en “La Sexta”.

Imos dicir que orixinal non é demasiado, ten elementos de moitas outras e dalgunha película de hai uns anos, pero aínda así ten un desenvolvemento e un ritmo que fan que resulte atractiva para o espectador. Se a iso lle sumamos unha parella protagonista con bastante tirón e que chama a atención pola mistura de dous caracteres tan distintos atopámonos ante un produto moi entretido e con certos elementos que fan que destaque por riba da media. Rompe un pouco coa dinámica habitual das series de policías e das dese estilo, aínda estando relacionada con elas e ese é outro dos elementos que fan que chegue a un notable, se tivera que poñerlle nota.

Un dos elementos que xoga ao seu favor é a presencia como produtor de J. J. Abrams, un personaxe que se está a facer máis que coñecido no mundo do cine e a televisión, parece que todo o que toca achégase ao éxito. Xa son varias as veces que o seu nome aparece por este blog, “Perdidos” en televisión ou “Súper 8” no cine son dúas das máis coñecidas. Xa sexa como guionista, director ou produtor non podemos negar que é un dos personaxes de moda por aqueles lares e que empeza a ser máis que coñecido por estes porque case todo o que fai ten algo, sabe darlle un aire distinto a cousas que parecían esgotadas e está a renovar, creo eu, o mundo televisivo, sobre todo.

¿En que xénero podemos meter a “Person of interest”? Pois podemos dicir que é un thriller, unha serie de acción basicamente, coas súas persecucións, as súas escenas de loita ou de disparos, a súa intriga e case todos os elementos básicos do xénero. Pero a todo isto imos engadirlle algo máis, algo relativamente novo que é unha das cousas que lle da máis interese a cada episodio. Hai unhas semanas vimos na casa “Minority Report”, unha das películas de Spielberg que máis me gustaron por diversos motivos. A mesma centrábase no concepto de precrime, de deter aos criminais antes de que cometeran os seus actos delictivos gracias a tres personaxes que “soñaban” ese tipo de cousas antes de que se produciran. Naquel caso dos seus soños saían dúas bolas, unha co nome do asasino e outra co da vítima e con eses datos os policías tiñan que investigar para saber onde e cando ían ter lugar eses feitos. Aquí as cousas son algo distintas pero a base é a mesma, deter un posible delito antes de que se cometa.

Dous son os protagonistas principais e por aquí vai outro dos aspectos que lle dan máis interese á serie. Son dous personaxes completamente distintos, home de acción un e moito máis calmo e case eremita o outro. Arriscado e valente un, parece que nada pode paralo un e racional, case miedoso e calculador o outro. Así temos por un lado a Harold Finch, un misterioso millonario que desenvolveu no seu momento un programa informático para o goberno que controla absolutamente todo o que se fai, teléfonos, correos, cámaras, conversacións, que espía todas as vidas dos habitantes da cidade. Este programa é usado polo goberno para detectar grandes delitos ou actos terroristas, pero deixa aparte e eses son os datos que recibe Harold, outros delitos “irrelevantes”, de carácter menor pero que el non soporta que ocorran. O malo é que o programa en cuestión soamente lles da un número que terán que relacionar coa persoa, sen saber ademais se o elixido será a vítima ou o delincuente, algo que terán que ir descubrindo a medida que o investigan, son os elixidos, as “persoas de interese” que dan título á serie. Finch non sabe como solucionar estas cousas e para iso buscará a un home de acción, unha persoa especial que poida arriscar a súa vida tentando evitar eses delitos ou salvando á posible vítima. Buscando cos seus recursos informáticos descobre a John Reese, un misterioso home cun pasado escuro, exmilitar e que traballou con diversas axencias estatais como espía, asasino e algunhas cousas máis. John quere deixar atrás esa vida e vivir como se non existira. Ao principio móstrase algo reticente ante ese estraño traballo que lle ofrece, pero pouco a pouco vai descubrindo que salvar á xente é unha boa maneira de expiar as súas culpas e tranquilizar algo a súa conciencia. Non hai case nada que os deteña, Finch é todo traballo e intelixencia e John ten as mesmas características pero enfocadas de outro modo. Ao seu lado dous personaxes fixos máis que estarán a veces con eles ou na súa contra. O detective Lionel Fusco é un policía corrupto que será gañado por John para a súa causa a cambio de non metelo en máis problemas, será o seu contacto na policía, o que lle dea datos que algunhas veces non poderán conseguir ou botará unha man nas vixilancias, detencións e ese tipo de cousas. A detective Joss Carter é outra policía completamente distinta ao anterior, todo integridade, rixidez e cun alto concepto da xustiza; desde o principio dedicarase a investigar a John que sempre aparece como o home misterioso, implicado nalgúns delitos, aínda que nunca será capaz de demostrar que el sexa culpable, senón todo o contrario.

Os dous actores principais son máis que coñecidos e contribúen en gran maneira a que a serie supera a media de calidade neste tipo de producións. Os dous teñen uns papeis moi atractivos e tan distintos que a mistura entre ambos é dunha química estupenda. Por separado están moi ben, pero as escenas que comparten soben moito a nota. Un ven do cine, Jim Cazievel é John Reese. Saltou á fama coa polémica “A paixón de Cristo” e parecía que se ía instalar nun bo lugar neste medio, pero o resto dos seus papeis posteriores non confirmaron este éxito. Neste caso está moi ben no papel do home que quere reconducir a súa vida e o ofrecemento de Harold parece o modo perfecto de conseguilo. É un home torturado por esa vida anterior, da que en cada episodio iremos descubrindo algo máis ata facernos unha idea algo máis completa de como foi e como é realmente. O outro era un dos protagonistas dunha das series con máis éxito dos últimos anos, Michael Emerson, o inesquecible, misterioso e enigmático Ben Linus de “Perdidos”. Rompendo un pouco con esa imaxe de “malo” desa serie agora é completamente distinto, pero o seu papel é tan enigmático como antes. A verdade é que é un actor que enche bastante a pantalla coa súa presencia, os seus xestos, as súas caras capaces de expresar bastantes cousas en pouco tempo. Non vou negar que me gusta bastante e aquí está realmente ben, cun personaxe aínda máis enigmático que o seu colega. Ambos viven dentro da súa coraza que non quere que ninguén abra, e por moito que John investiga e vixía non é capaz de saber demasiado so seu misterioso xefe.

Outro elemento de interese da serie, os pasados dos dous protagonistas. Quizais máis claro o de John ou algo máis esperable e tópico, aínda así, como xa dixen, en cada episodio saberemos algo máis del e haberá algunhas sorpresas. Moito máis enigmático é o pasado de Harold Finch. Saberemos desde o principio que é o alma e creador do programa que nos vixía e que lle da os datos, pero non sabemos cal é a orixe desa enorme fortuna que fai que case nada poida poñérselles por diante, medios non é o que lles falta en ningún momento. Camiña con dificultade e algo ladeado, pero tamén sabemos porque o vimos en episodios anteriores, que non sempre foi así. Algo pasou, tanto a el como ao seu socio, que fixo que el tamén quixera desaparecer do mundo e vivir oculto, dunha forma misteriosa e sen que ninguén saiba quen é e a que se dedica. Estes datos do pasado son o fío condutor de toda a serie, o elemento común que como digo fai que esteamos máis pendentes e interesados.

Gústame bastante, en ningún momento decae o alto ritmo e esa intriga (aínda que a veces o sospeites) de non saber ata mediado o episodio se o elixido é a vítima ou o delincuente fai que a sigas con interese, porque vas descubrindo as cousas ao mesmo tempo que os dous protagonistas. A isto lle sumamos esa historia dos seus pasados que imos coñecendo pouco a pouco. As escenas de acción están sempre presentes máis dunha vez ao longo de cada capítulo, ben feitas e con bastante tensión. Como dixen ao principio non ten demasiados elementos innovadores pero ten suficiente intriga e ritmo para asegurar o entretemento nos pouco máis de corenta minutos que dura. Xa mencionei algunha vez a cualificación para algunhas de “serie de palomitas”, penso que esta está algo por riba, amena, entretida e tensa. Espero que vos guste.

E de paso, sabemos que programas informáticos parecidos existen, un pouco arrepiante, ¿non?

"Diario de inverno", de Paul Auster

Parece que pouco a pouco, aínda que moi lentamente, algo está a cambiar no panorama editorial no que se refire aos formatos dixitais e os propietarios de ebooks. Ven isto a conto da novela que vou comentar hoxe, xa que apareceu case quince días antes nestes formatos que en papel, e ademais a menor prezo do que ten neste momento. Creo que este tipo de ofertas poden animar pouco a pouco á xente a tomar en consideración esta xa non tan nova tecnoloxía á hora de ler. Xa sabedes por outros comentarios que eu son usuario de libros dixitais desde hai case dous anos e sigo a pensar que é un dos aparatos máis cómodos e útiles que podemos atopar neste momento. Non hai demasiado lía un artigo no que falaba de que os usuarios destes ebooks lían moito máis que antes de telos, o que da unha idea de por onde poden ir os tiros en non demasiado tempo. Foi un dos regalos máis comprados nas pasadas festas e coñezo a pouco xente que unha vez que ten un nas súas mans non cambie o punto de vista que tiña sobre os mesmos. Volvendo ao tema do libro de hoxe, non so apareceu en formato dixital antes que impreso, senón que tamén o fai antes no noso país que no de nacemento do autor, o que da unha idea do ben que se venden as súas novelas por estes lares, máis apreciado e considerado en Europa que en Estados Unidos. A obra de hoxe é “Diario de inverno”, de Paul Auster, dispoñible desde hai un mes máis ou menos como ebook e en papel desde hai uns poucos días. En castelán na súa editorial habitual, Anagrama, pero tamén se publica simultaneamente en galego, editada por Galaxia, que é a que nos deixou case todas as súas últimas novelas.

Cando vin que había novela nova de Auster quedou anotada nas que tiña que conseguir en canto aparecera. A verdade é que é un deses autores que estarán sempre entre os primeiros nas miñas preferencias, todas as súas novelas (unhas máis que outras evidentemente) gustáronme moito, sempre teñen algo que dicir, algo sobre o que reflexionar, algunha idea que fará que lle deas voltas canto remates a lectura e, ao mesmo tempo, unha marabillosa forma de xogar coas palabras, de escribir, un estilo que sempre me sorprende e que non deixa de chamarme a atención. As súas novelas e consideración parecen estar moito máis altas en Europa que no seu país de orixe e esa é a razón de que apareza por aquí moito antes que por alá. A súa anterior novela apareceu comentada xa aquí, “Sunset Park”, unha das que máis me gustaron, sobre todo tendo en conta que a anterior, “Invisible” non estará entre as miñas favoritas. Como non hai demasiado que apareceu por aquí vou aforrar a recensión biográfica porque ademais neste caso no seu lugar o recomendable é dicir que leades esta nova obra, será unha forma moito mellor de coñecelo que o que eu poida poñer aquí. En canto apareceu na páxina onde merco algúns libros non fun capaz de resistirme nin esperar, merqueina hai uns días antes de que aparecera e ao pouco tempo xa a tiña no meu Kindle, lista para ser lida e, sobre todo, disfrutada, porque me encantou.

“Diario de inverno” non é exactamente unha nova novela de Auster, senón que é Auster en estado puro, moito máis do que podemos atopar en calquera das súas obras anteriores. Non estamos ante unha historia de ficción, con personaxes creados polo autor e con situacións inventadas. Neste caso será Paul Auster o que nos falará de si mesmo, da súa vida, das súas cousas, dos seus medos, alegrías, tristezas e un montón de cousas máis. Non estamos ante unha biografía nin unha historia da súa vida, tampouco ante unhas memorias exactamente, non é demasiado sinxelo de clasificar, porque ten elementos de todo isto que mencionei e algunhas cousas máis.

“Pensas que nunca te vai pasar, imposible que te suceda a ti, que es a única persoa do mundo a quen nunca ocorrerán esas cousas, e entón, unha por unha, empezan a pasarte todas, igual que lle sucede a calquera outro.

Os teus pes descalzos no chan frío canto te levantas da cama e vas á fiestra. Tes seis anos. Fóra cae a neve, e no xardín as polas das árbores están a poñerse brancas”

Auster parece pensar que está na última etapa da súa vida, que chegou o inverno da mesma (daí o título), que unha porta pechouse e outra, quizais a última vaise abrindo pouco a pouco. Preguntándose cantas mañás lle quedan empezará a recordar momentos da súa vida, uns moi importantes e outros quizais máis anecdóticos, pero todos eles teñen que ver co que é neste momento. É unha historia sobre todo de sensacións, de impresións, de cambios, do seu traxecto e o seu camiño pola vida que considera que, ao fin e ao cabo, non é demasiado distinto do que poden percorrer o resto das persoas. Conta que a idea para este libro apareceu hai uns dez anos, nun dos peores momentos da súa vida. Sufriu un ataque de pánico que foi un susto realmente grande e que o deixou máis que pensativo, sen saber moi ben por que. Varios feitos influíron, pero foi días despois dalgúns deles e nunca lle atopou unha explicación racional. A súa nai morreu de forma repentina, semanas antes tivo un grave accidente de coche en compañía da súa familia e varios problemas físicos tras unha viaxe promocional a Dinamarca. Estas e algunhas cousas máis fóronse xuntando sen que el fora demasiado consciente ata chegar a unha situación que le resultou violenta e aterradora, percibindo que algo estaba a cambiar dentro del, pero aínda hoxe e tras escribir este libro non o entende completamente. Esta nese momento da súa vida no que te fas maior e pásanche cousas que non entendes demasiado ben, quizais usando moitas veces esa frase que di “é que antes eu non...”

Imos coñecer os seus traumas, as súas debilidades e medos vistos sempre a través das experiencias da súa vida pero sempre contado desde unha segunda persoa que o lector sabe que é o mesmo Auster, pero iso dálle unha certa distancia á hora de contar as cousas, case máis como unha testemuña que como o protagonista de todas esas cousas que van pasando, como se véndoas desde fóra lle resultara máis sinxelo contalas. A verdade é que é unha especie de biografía non exactamente de feitos, senón máis de sensacións, de como as cousas influiron non so na súa forma de ser, senón tamén na súa forma de ver e afrontar a vida. Algunhas máis serias e profundas que outras. Cousas da súa infancia e dos seus pais, sobre todo da súa nai. As súas primeiras experiencias sexuais que o levaron na adolescencia a bater “o record americano de masturbación entre 1961 e 1962, categoría masculina” e irán aparecendo todas as mulleres da súa vida. A súa complicada relación coa que sería a súa primeira esposa e a aparición na mesma de Siri Hustvedt, a súa actual parella e fundamental na súa vida. Leremos un listado dos máis de vinte apartamentos, pisos ou casas nas que viviu ao longo deses 64 anos, como eran, pero sobre todo as sensacións que veñen á súa mente cando as recorda. Coñeceremos moitos dos momentos máis complicados da súa vida, a morte dos seus pais, do seu padrastro ou doutros familiares máis ou menos directos e como as foi afrontando e que supuxeron para el. Os anos que viviu en Francia, as súas viaxes, que lle levou a escribir...moitas cousas concentradas en algo máis de duascentas páxinas. Un libro sobre os bos momentos e a dor que sentiu e sente vivindo dentro do seu corpo.

Xa dixen que disfrutei enormemente da lectura. Non creo, como din algunhas críticas, que sexa unha obra para fans de Auster. É evidente que si un é o seu seguidor e le o libro descubrirá moitas cousas sobre el, pero tamén verá, como se podería supoñer, canto da súa vida hai nas súas novelas, cantos personaxes son el mesmo ou algunhas das persoas que apareceron en diversos momentos da súa vida. Quizais incluso poida axudar a entender moito mellor algunhas das chaves das súas historias. É, penso eu, un relato valente onde case se desnuda en moitos casos ante o lector (ou ante si mesmo) contando momentos realmente dolorosos da súa vida, pero sobre todo contándonos como se sentiu, que sensacións tivo no seu corpo e na súa cabeza ante todos eses momentos. Para os que non tiveran contacto coa súa obra creo que é unha boa maneira de empezar a facelo, non penso que sexa imprescindible ter lido algunha para poder entender e disfrutar desta historia que pode facernos reflexionar sobre moitos aspectos das nosas vidas e de como afrontamos certas cousas, descubrindo que a gravidade coa que vemos algunhas a veces debería de ser menor e valorar realmente as cousas importantes. A min gustoume moito e non creo que tarde demasiado en volver a lela, fíxoseme demasiado curta e creo que gañarei algo máis cunha segunda lectura. Recomendable para todas e todos, seguro que ten algunha cousa que dicirvos. Deixo este comentario cunha das frases que máis quedou na miña cabeza, unha idea que deixa escrita e logo explicará, pero para poder entendela completamente teredes que lervos este “Diario de inverno”: “Hai que morrer inspirando amor (se se pode).

"Todo oscuro, sin estrellas", de Stephen King

Teño varias novelas pendentes de comentario, pero ultimamente entre unhas cousas e outras non me queda demasiado tempo e a lista vai crecendo. Esta de hoxe é das que rematei máis recentemente e non lle tocaría aínda,pero como garda unha certa relación nalgúns aspectos coa inmediatamente anterior parecíame oportuno comentala xa, antes de que houbera demasiado espacio entre elas. Digo so unha certa relación, hai unha gran distancia entre ambas ao mesmo tempo, pero si un elemento común en canto ao plantexamento argumental no que se refire a poñer a persoas máis ou menos normais, cotiáns, nunha serie de situacións que poden levalos a comportarse de formas inesperadas non so para o lector, senón tamén para os mesmos protagonistas dos relatos. Claro que no caso de “Cara B” falamos dun autor novel e que escribe en lingua galega e no comentario do de hoxe estamos ante un dos máis coñecidos autores de literatura fantástica e de terror dos Estados Unidos, Stephen King. Xa digo de antemán que non é en absoluto unha comparación, non teñen nada que ver case en ningún sentido, pero si no que acabo de mencionar, ambos son dous libros de relatos breves que levan a xente normal a situacións inesperadas e ante as que reaccionarán de modo violento e lonxe do que poden ser na súa vida diaria.

“Todo oscuro, sin estrellas”, publicada en el 2011, é de momento a última novela de Stephen King publicada en España. De novo unha colección de relatos máis ou menos curtos, catro compoñen o volume neste caso, que sigo a pensar que é un dos lugares nos que mellor se move este autor. Con isto non quero dicir que as súas novelas longas non estean ben, pero estas coleccións de contos soen ser as que máis me gustan. Non é a primeira vez que King aparece por aquí, xa dixen nalgún momento que o xénero fantástico e de terror era un dos meus favoritos e penso que neste campo é dos que máis me gustan, aínda que nos últimos anos, sobre todo as súas novelas longas, están a ser algo menos interesantes. Como xa apareceu por aquí nun par de ocasións non vou deixar recensión biográfica, que ademais estendería demasiado este post. A súa última novela longa, “La cúpula”, gustoume bastante, salvando un final que non me convenceu demasiado. Tras esta teño pendente aínda unha colección de contos, “Después del anochecer” (2010) e polo momento en castelán esta de hoxe é a última. En breve chegarán as súas dúas últimas novelas publicadas en Estados Unidos, “11/22/63” e “Mile 81”.

Catro historias compoñen esta novela de algo máis de catrocentas páxinas, evidentemente non son relatos curtos, pero tampouco demasiado longos e xa vos digo que a intensidade e tensión dos catro farán que os rematedes case sen darvos conta. Como case sempre consegue atrapar ao lector e transmitirlle a tensión que sofren os protagonistas, facendo que case non sexa un capaz de deixar a historia ata coñecer o final das situacións, non é sinxelo deixalas á metade. So nunha delas hai un compoñente que podemos considerar fantástico que rompe un pouco coa liña das demais. As tres restantes son arrepiantes precisamente pola súa verosimilitude, porque parecen a ollos do lector como algo completamente posible e incluso real, algo que podería pasarlle a calquera en calquera momento da súa vida, é máis, a algúns e algunhas pasaríanlle cousas parecidas ou iguais.

“1922” é a historia de Wilfred Leland James, a súa muller Arlette e o seu fillo Henry. O título fai referencia ao ano no que transcorre a historia e se desenvolve na típica granxa americana da época da depresión. James é o dono da pequena granxa cos problemas económicos do momento, unha pequena explotación que vai sobrevivindo a duras penas, con moito traballo e poucas satisfacións e con moi pouco tempo para disfrutar realmente da vida. Leva varios anos casado con Arlette, dona dunha extensión de terreo pegada á granxa do seu home. Ela quere vendela a unha compañía que instalaría un matadoiro,vender o resto da granxa e que todos marchen á cidade, para levar unha vida algo menos complicada. James non quere ver iso e pouco a pouco vai convencendo ao seu fillo de que a súa nai non é boa, de que o que ela quere non é bo e que a única solución que teñen para evitar marchar é asasinala. Unha noite cometen o brutal asasinato e tiran con ela a un dos pozos que teñen nas súas terras. Aquí empezará unha espiral de intranquilidade, pesadelos, visións e torturas ante o que fixeron que vai levalos a un final quizais esperado, pero brutal.

“Camionero grande” está protagonizado por Tess, unha máis ou menos coñecida autora dunha saga de novelas de investigación protagonizadas por unha serie de mulleres que forman o “Club da Calceta de Willow Grove”. Ademais de escribir frecuentemente é invitada a dar charlas en clubs de lectores e lectoras coa única condición de que non deben estar demasiado lonxe da súa casa, non lle gusta demasiado pasar a noite fóra, deixar so ao seu gato e viaxar distancias demasiado longas. Recibe unha invitación firmada por Ramona Norville para que vaia a dar unha das súas charlas ao club que dirixe na biblioteca do seu pobo, Chicopee. A cantidade que lle pegan é superior ao normal e o pequeno pobo está moi preto da súa casa, tanto que pode ir e volver no mesmo día no seu propio coche. A charla é un éxito pero cando vai emprender a viaxe de volta a señora Norville suxírelle que programe no seu GPS un atallo que fará que chegue moito antes. Pero algo pasa, un pequeno accidente detén o seu coche, e un camioneiro que en teoría para con idea de axudala acaba violándoa brutalmente e deixándoa por morta nunha tubería. Cando esperta o asco, a vergoña e a desesperación apodéranse dela, non sabe se denuncialo ou non, ademais de outras cousas que descobre no seu momento. ¿Como reaccionará ante todo isto e as cousas que atopa?...

“Una extensión justa” é a que ten ese compoñente fantástico que fai que se separe da tónica das demais. Dave Streeter é un home de idade media ao que lle diagnostican un cancro terminal. Paseando un día atopa un pequeno posto ambulante cun home algo peculiar como vendedor. Para a falar con el e sen saber moi ben por que cóntalle a súa vida e o seu problema. Este lle di que é vendedor de “extensións xustas”, algo que Dave non entende demasiado ben ata que lle ofrece unha “extensión de vida”, dos menos de seis meses que lle quedan a máis de quince ou vinte anos; iso si, non por un prezo, senón a cambio de algo ou máis ben neste caso de alguén. Dave enseguida pensa en venta de almas e esas cousas, sería o esperable, pero non, o prezo é “simplemente” pasarlle a súa mala sorte a alguén que odie, que outra persoa sufra no seu lugar e Dave poida ter unha vida plena e feliz. ¿Atopará o protagonista a alguén para poder gañar eses anos? Teredes que lelo se queredes sabelo.

“Un buen matrimonio” para min é un dos máis inquietantes. Darcy Madsen é unha muller normal, sen nada que destaque nin para ben nin para mal. En certo momento da súa vida coñece a Bob Anderson, un contable e afeccionado á numismática. Tras un tempo de relación casan e van levar unha vida máis ou menos feliz, terán dous fillos e todo parece ir de marabilla. Pero un día Darcy descobre un tremendo e escuro segredo do seu marido, unha sospeita que vai converterse unha dura realidade coa que non sabe se podería convivir. O seu marido é un dos asasinos en serie máis buscados dos Estados Unidos. ¿Que vai facer Darcy agora?

Catro historias que te atrapan desde o principio, porque a idea central está aí desde as primeiras liñas, sen demasiados detalles anecdóticos. Todos eles nese habitual estilo de King que sabe enredar ao lector e non soltalo ata que a historia remata, algunhas veces cun suspiro de alivio e outras con algo de angustia, cunha acción continua e centrada nas historias dos catro protagonistas. Sigo pensando que o relato de extensión curta ou media é onde máis cómodo se atopa, ten novelas longas (algunhas moi longas) que tamén me gustaron moito, pero con estes outros é cos que máis disfruto. Sempre teñen algo novo, algo interesante, algo distinto que fai que non poidas deixalo ata que remata a historia, que case sempre te deixa un bo sabor de boca, así que vas a pola seguinte. No epílogo final comenta que xurdiron de noticias de prensa, de situacións vividas por el e da observación da realidade. Recomendable, creo que vai gustar aos afeccionados a este tipo de relatos, pero creo que os que non o son tamén poderán pasalo ben coa lectura.

"Cara B", de Ignacio Silva

Non hai moito tempo que chegou as miñas mans o libro que vou comentar hoxe e foi unha lectura que me sorprendeu gratamente. Non falo estritamente de novela porque é un conxunto de tres relatos máis ou menos curtos dentro do mesmo volume, cunha certa conexión entre eles que é a que lle da título ao mesmo. É un novo autor dentro do panorama literario en lingua galega e, polo que teño lido dáme a impresión de que promete bastante. Gustoume moito na forma de traballar a técnica narrativa, con algunhas innovacións curiosas e sorprendentes que me chamaron moito a atención, unha forma de contar as historias que ademais non é similar nos tres relatos e que parece que pode aportar algo a un xénero narrativo onde non é sinxelo facer cousas novas e, ao mesmo tempo, atrapar e agradar ao lector. O autor é Ignacio Silva e a novela titúlase “Cara B”, publicada en Edicións Xerais de Galicia en febreiro do 2011.

José Ignacio Silva Reguera, nado en Carballo (A Coruña) en 1978. É licenciado en Dereito pola Universidade de A Coruña. Recibiu varios premios como narrador cos seus relatos. En 2006 o Premio Gzcrea na modalidade de relato, convocado pola Dirección Xeral da Xuventude e Solidariedade pola historia titulada “Alén dos sentidos”. Con “Catro esquinas” gañou o Premio Ourense de Contos para a Mocidade en 2008, convocado pola Casa da Xuventude e a Agrupación de Libreiros de Ourense. O seu relato “Tic-Tac” foi segundo premio do Certame Os Viadutos en 2008, convocado pola Concellaría da Xuventude de Redondela. Nese mesmo ano gañou a sétima edición do Certame Literario Valle Inclán, convocado en A Pobra do Caramiñal pola Asociación de Amigos do Museo Valle Inclán coa novela curta “Cela aberta”. En 2009 foi gañador do II Premio de Novela Curta Cidade Centenaria, convocado polo concello de Riveira con “Vertixes” e do II Premio de Micronovela Concello de Soutomaior por “Escintileos”. “Cara B” recolle as súas tres novelas premiadas e é a primeira obra súa que aparece na colección Xerais Narrativa.

Este libro reúne eses tres relatos premiados nalgúns dos máis importantes concursos que se convocan en Galicia e en galego nestes momentos, un dato a ter en conta. A súa lectura pode darnos unha idea do que Ignacio Silva pode aportar a partir deste momento á narrativa galega. Tres historias completamente distintas, pero todas elas relacionadas por unha serie de aspectos, tanto técnicos no que se refire á forma de narrar como argumentais, no que se refire á situación á que chegan os protagonistas dos mesmos e como reaccionan ante ela. Son relatos curtos, pero en todos eles o protagonista central vai atoparse nunha situación límite que fará que reaccionen de maneiras que nin eles mesmos esperan, actuando dunha maneira que non parece corresponderse co que en realidade son ou coa súa actitude diaria ante a vida. Estas situacións farán que saia deles unha parte escondida e escura, algo que está moi dentro do seu interior e que so aparece cando están ante algo co que nunca pensaron que ían ter que enfrontarse. De aí o título, esa cara B que posiblemente todos temos, pero que ao mellor non aparece en ningún momento ao longo das nosas vidas, ou si, iso nunca se sabe porque non sabemos que nos deparará o día de mañá.

“Cela aberta” é un relato moi breve. Vainos contar a historia dun home racional, un intelectual que vai verse pechado unha cela por cuestións políticas. Os seus captores xogarán con el como se fora un rato de laboratorio, levándoo a extremos que nin el mesmo podería imaxinar.

“Vertixes” céntrase nunha historia de amor e desamor, Daniel e Ana son os protagonistas da mesma. Contada dunha forma que ao principio pode desconcertar un pouco, alterando o tempo da narración e con continuas idas e vidas do presente ao pasado, descubriremos como nace, se desenvolve e remata esa relación.

“Escintileos” é a terceira narración do conxunto, unha historia de violencia, gardas civís, enfermos mentais e algunhas cousas máis. Contada tamén dun xeito orixinal e algo desconcertante tamén ao principio, chea de segredos e lugares escuros e cuns personaxes tan escuros como a trama.

Non podo dicirvos cal dos tres gustoume máis porque todos teñen algo que os fai especiais e distintos a moitas das cousas que teño lido ultimamente. Destacaría, sobre todo, a orixinalidade á hora de narrar, rompendo a liña habitual do relato e facendo que o lector teña que poñer un pouco máis da súa parte do que pode ser habitual nunha serie de relatos curtos. Iso non quere dicir que sexan complicados ou difíciles de entender, en absoluto, pero precisamente é necesaria a colaboración do lector para levalos a bo porto. Quizais o máis simple nese sentido sexa o primeiro, pero non por iso está por debaixo dos demais, en absoluto, aínda agora cando recordo a súa lectura póñenseme os pelos de punta e as sensacións que me deixa son bastante desacougantes, por dicilo dalgunha maneira. Todos teñen máis dun elemento que lles da unha certa orixinalidade, sobre todo, como dixen, pola forma de contar as historias. De todos modos podo garantir que a lectura de calquera deles non vos vai deixar indiferentes. Son historias negras, escuras, violentas e ao mesmo tempo bastante racionais, comprensibles e case cotiáns. É difícil non poñerse na pel dos protagonistas e pensar que reaccionaríamos dalgunha outra maneira. Sempre é sinxelo dicir “eu non faría iso”, pero é máis complicado pensalo con frialdade e ser capaz de poñerse de verdade nesas situacións límite que poden levarte a facer cousas das que non te crerías capaz en absoluto.

O estilo é directo e ao mesmo tempo moi sensitivo, é moi fácil imaxinar as situacións, sentir o mesmo que senten os personaxes e sufrir case o mesmo que pasan eles. A dureza das historias queda perfectamente reflectida nas palabras, nos recursos que usa o autor para comunicar eses sentimentos e todos eles chegan perfectamente ao lector, chegando a poñer os pelos de punta en máis dunha ocasión, sen chegar en ningún momento a situacións esaxeradas ou que poidan parecer incribles, quizais iso é o que lle da máis dureza ás historias.

Un novo autor dentro do panorama das letras en galego, para min unha lectura recomendable en varios sentidos. As historias merecen a pena, a forma de contalas gustoume moito e a súa brevidade axuda a darlle aínda máis intensidade. Espero ler pronto algunha cousa máis de Ignacio Silva, creo que non me vai decepcionar. Hai uns días, vendo unha serie de televisión, escoitei esta frase, que se pode aplicar perfectamente a calquera destes relatos: “Afortunado é o home que nunca tivo que enfrontarse ao que realmente é capaz de facer”.

"El viajero", de Gary Jennings

O autor da novela que vou comentar hoxe xa apareceu por aquí en varias ocasións, así que, de momento, é o que máis se repite nos meus comentarios. As súas novelas, dentro do xénero histórico e de aventuras, son sempre sinónimo de entretemento misturado con unha gran cantidade de datos moi ben metidos dentro da historia. Todas as súas novelas son moi amenas e, ao mesmo tempo, aportan ao lector unha boa cantidade de información, froito dunha gran labor de investigación pola súa parte, sumado ademais ao intento que realizou sempre por coñecer os lugares nos que se desenvolven as súas historias. Agora, de toda a súa produción, so me queda unha das súas novelas por ler, algo que me da un pouco de pena, porque era ao que acudía sempre que quería garantir unha boa historia. O autor do que falo é Gary Jennings e neste caso a novela é “El viajero”, publicada orixinalmente en 1984 (é a súa segunda novela) e reeditada no 2006.

Gary Jennings é un autor estadounidense. Naceu en 1928 en Buena Vista, Virginia. Parece que tivo unha vida curiosa, aínda que non hai moitos datos biográficos sobre el. Viviu en Nueva Jersey e graduouse na escola superior pero posteriormente non recibiu unha educación formal, senón que se converteu en autodidacta. Aos 17 anos traballou como mensaxeiro nunha empresa de publicidade e co tempo e as súas dotes rematou como executivo de contas. Serviu na guerra de Corea como reporteiro e concedéronlle a Estrela de Bronce, sobre todo polo traballo realizado en favor dos orfos de guerra. Cando volveu seguiu dedicándose á publicidade. Pero sempre quixo ser escritor, polo que a deixou e empezou a escribir a tempo completo. Marchou a vivir a México, onde pasou 12 anos recollendo información e escribindo a novela que comento. As súas novelas fixéronse moi famosas polos seus detalles históricos. Fixo grandes traballos de investigación antes de escribilas. Ademais do tempo que pasou en México recollendo información para varias novelas sobre os aztecas tamén viaxou aos Balcanes (viaxe do que sae a novela que comento hoxe, sobre as viaxes de Marco Polo) e pasou uns anos viaxando en compaña de varias compañías de circo mentres escribía “Lentejuelas”, unha novela sobre dous soldados que ao rematar a Guerra de Secesión empezan a traballar nun circo. Tamén é autor de varias novelas e relatos que podemos incluír dentro do xénero xuvenil publicados entre 1962 e 1975, que foron as súas primeiras obras. A serie de novelas sobre os aztecas está formada por tres libros, dous son completamente del e o terceiro foi publicado tras a súa morte, baseada en textos seus pero rematada por outro autor. “Azteca”, publicada no ano 1980 é a primeira, “Otoño Azteca” de 1998, é a segunda e esa terceira que non é enteiramente súa, “Sangre Azteca” é do 2002. Ademais das mencionadas outra das súas novelas, do ano 1992, titúlase “Halcón”, de tema histórico tamén. Morreu no ano 1999. Todas as súas novelas podedes atopalas na Editorial Planeta.

“El viajero” vainos contar a historia do famoso viaxeiro Marco Polo. En algo máis de mil páxinas asistiremos a todas as aventuras que pasou este personaxe na súa viaxe desde Venecia ata os confíns de Asia, chegando á India, entre outros moitos lugares. Para a súa redacción, ademais dun gran traballo de investigación e recompilación de datos, Jennings realizou persoalmente boa parte da mesma viaxe que realizou o personaxe orixinal. Marco Polo, un personaxe histórico nacido en 1254 e que faleceu en 1324, comerciante e explorador veneciano que xunto co seu pai e o seu tío realizou unha das primeiras viaxes de occidentais pola ruta da seda da China. Cando volveu desta viaxe, e tras unha batalla contra Xénova, foi apresado e en teoría, durante a súa estancia en prisión dictou a un tal Rustichello de Pisa as memorias da súa viaxe. Esta obra foi publicada no seu momento baixo o título de “Descripción del mundo”, tamén coñecida como “El Millón” ou simplemente como “Los viajes de Marco Polo”. Este foi escrito orixinalmente en provenzal e foi traducido a case todas as linguas europeas. O orixinal perdeuse, e consérvanse varias versións da súa tradución, en moitos casos contraditorias. Estas memorias foron consideradas por moitos contemporáneos como algo fantásticas e cheas de mentiras. No seu leito de morte, a familia de Marco pediulle que confesase que mentira, algo ao que se negou dicindo que so contara a metade do que realmente vira.

Pois isto é o que vai facer Jennings en “El viajero”, contar todo aquilo que Marco Polo non contou no seu libro orixinal, todas esas historias que o protagonista non chegou a contar no seu momento para que non o chamaran mentireiro e fantasioso. Así comeza a novela, co protagonista xa ancián falando co personaxe que transcribiu o libro inicial, dicíndolle que agora vaille contar absolutamente todo o que pasou nas súas viaxes para que el despois poida convertelo nunha novela cun protagonista ficticio, porque si xa é considerado mentireiro polo libro anterior, máis lle choverían as críticas agora que se decide a contar a historia completa e verdadeira. Empeza a historia na súa Venecia natal, cun Marco neno baixo a tutela dos seus criados, a súa nai morreu e o seu pai está de viaxe, así que crece nun ambiente onde o que menos hai é orde e disciplina. A súa familia de comerciantes xa é rica, e iso fai del un neno consentido, mimado e que cre que pode facer absolutamente todo o que lle veña en gana. Durante os seus anos de infancia e adolescencia métese en varios problemas, un deles lévao á cadea e a ser condenado ao desterro. Nese momento volven o seu pai, Nicolás, e o seu tío, Mateo, da súa viaxe por Oriente cunha carta do Khan Kublai para o Papa na que lle pide sacerdotes e xente ilustrada para que volvan con eles ao gran Imperio Mongol. Así que vistas as circunstancias nas que está o seu fillo terán que levalo con eles nesa nova viaxe ata a capital do imperio do gran Kublai. Tras moitas aventuras chegará a ser conselleiro do Khan e incluso o seu emisario en distintos destinos do vasto imperio, coñecendo a todos os pobos do momento, tratando e convivindo con eles. Este servizo ao gran gobernante mongol durou aproximadamente uns dezasete anos.

No estilo habitual deste autor asistiremos primeiro a eses anos de adolescencia de Marco, as súas aventuras e desventuras que o levarán a caer en desgraza diante do goberno de Venecia e provocarán a súa case obrigada saída co seu pai e o seu tío na embaixada destinada á capital do imperio mongol. A viaxe é longa e durante a mesma tomará contacto con gran cantidade de pobos, civilizacións, formas de vivir, paisaxes..., todo isto será retratado con perfección polo autor. Ademais sempre sen ser demasiado pesado nin descritivo, como sempre é capaz de introducir todos estes datos e situacións dentro do argumento, actuando cos personaxes principais e todos os que xirarán ao redor deles. Así chegará a coñecer al gran Khan Kubilai, o gran gobernante do interminable imperio mongol. Marco é un home arriscado e valente, que non se pensa demasiado as cousas e iso fará que ao principio haxa unha certa tensión con este personaxe, pero esa mesma valentía e sinceridade fará que se estableza entre eles unha relación de amistade e confianza que converterán a Polo nun dos máis achegados a el na corte e ao que lle encargará varias tarefas de gran importancia. Moitas destas tarefas farán que teña que viaxar moito máis, con encargos do Khan tanto militares como económicos. Isto fará que de novo o autor aproveite para contarnos os costumes e usos de todas esas terras e pobos. Realmente simpática e chea de humor, algo negro en ocasións, a temporada que pasa na India, unha das partes que máis me gustaron. A través do contacto con todos os que se van atopando coñeceremos á perfección a todos eses pobos, as súas formas de vivir, de morrer, as súas relixións (case sempre vistas desde a óptica subxectiva do protagonista, como case todo, claro), os seus costumes, como son as súas rúas, as súas casas por dentro e por fóra..., absolutamente todo. E como dixen dunha forma moi amena e en moitos casos moi divertida, que en varias ocasións rin a gusto mentres estaba a ler. Iso si, hai dous aspectos nos que se centra por riba de moitos dos demais. Por un lado coñeceremos perfectamente como se alimentan, que comen, como o preparan e as reaccións que provocan eses pratos nos personaxes principais, con gusto nalgúns casos e con asco noutros. Por outro lado os que teñan lido algunha das súas outras novelas saberán que os temas referidos ás relacións sexuais son algo explícito e habitual dentro das mesmas. Pois nesta non é menos, tamén vai contar todas as súas aventuras sexuais coas distintas mulleres de todos os pobos que se vai atopando nas súas viaxes, como son elas, como é o seu corpo e cales son os costumes sexuais de cada unha delas. Como sempre contado todo con claridade, so nun par de ocasións vólvese algo máis recatado e deixa de contar algunhas cousas, teredes que lelo para saber con quen e por que.

Para min unha lectura recomendable tanto polo entretemento que proporciona como pola cantidade de datos, uns máis interesantes que outros, que nos vai aportar en cada páxina. As súas algo máis de mil páxinas case podo dicir que se me fixeron curtas, disfrutei moito coa lectura e coas supostas aventuras deste personaxe. Digo supostas porque algunhas son completamente cribles, pero outras non o son tanto, aínda que case sempre dentro dun certo aire de verosimilitude pasada por unha certa esaxeración. Non so é unha lectura entretida, senón tamén divertida e interesante, tanto que a pesar da cantidade de información e de aventuras non se me fixo longa nin pesada en ningún momento. Ten ese estilo Jennings fluído e sinxelo pero cheo de matices, unha das formas de escribir máis cinematográficas que atopei nestes últimos anos, tanto que aínda non sei como é posible que ningunha das súas novelas fora levada ao cine ou convertida en serie de televisión, a verdade. Marco Polo, outro deses personaxes que nos deixa a historia, cunha mistura entre realidade e fantasía, pero atraínte ao fin e ao cabo. Conseguide o libro e facede unha das maiores e máis longas viaxes da historia, é o que teñen os libros...