"O libro negro", de Orhan Pamuk

Sempre pensei que unha das mellores cousas que se poden regalar é un libro, tanto a maiores como a nenos. A novela que vou comentar hoxe chamoume a atención cando a vin no escaparate dunha librería e chegou as miñas mans gracias ao regalo dun bo amigo non hai demasiado tempo. Así que aproveito para darlle as gracias de novo desde aquí, el sabe moi ben que para min é un dos mellores regalos. Non é unha obra recente pero si na versión que lin, traducida ao galego por María Alonso Seisdedos e Bartug Aykam para a Editorial Galaxia a finais do ano pasado. O autor é Orhan Pamuk e a novela “O libro negro”. En castelán podedes atopala en Alfaguara ou en Debolsillo en edicións de anos anteriores. A novela orixinal é de principios da década dos noventa.

Orhan Pamuk é un autor nado en Istambul en 1952. Foi galardoado no ano 2006 co Premio Nobel de Literatura. Naceu nunha familia que vivía nun barrio occidentalizado da súa cidade natal, parecido ao que aparece nalgunha das súas novelas. Comezou a estudar arquitectura, pero deixouno tres anos despois para dedicarse á literatura. En 1977 graduouse no Instituto de Periodismo da Universidade de Istambul, pero nunca chegou a exercer. Entre 1985 e 1988 viviu en Nueva York, traballando como profesor na Universidade de Columbia. A súa carreira como escritor iniciouse a finais dos setenta. A súa primeira novela apareceu en 1982 pero comezou a ter importancia internacional con “El astrólogo y el sultán” (1985). Consagrouse con “Me llamo Rojo” (1988), unha historia de misterio, amor e reflexión filosófica que transcorre na súa cidade natal no século XVI. Foi levado a xuízo en 2004 por unhas declaracións nas que segundo acta “insultaba e debilitaba a identidade turca”, ao ano seguinte reafirmouse nas súas palabras e o proceso foi abandonado un ano despois. É un personaxe polémico no seu país (admirado por uns e traidor para outros) pola súa postura ante o problema armenio e kurdo en Turquía, defendendo os dereitos humanos. Por estas cuestións viuse obrigado a abandonar o país un tempo. Xa en 1995 fora xulgado xunto con outros escritores por ensaios nos que criticaba ao goberno pola súa política contra os kurdos. En 2007, tras recibir algunhas ameazas de morte, abandonou de novo o seu país. Un dos seus primeiros éxitos literarios internacionais foi a obra comentaba hoxe, “O libro negro”. É o primeiro turco que recibe un Premio Nobel, segundo a Academia como un escritor que “na busca da alma melancólica da súa cidade natal, atopou novos símbolos para reflectir o choque e a interconexión das culturas”. As súas obras foron traducidas a máis de corenta idiomas. A última, polo momento, é “El museo de la inocencia”, do ano 2008.

“O libro negro” céntrase nun personaxe na busca de outros dous e algunhas cousas máis, é unha viaxe pola cidade de Istambul, de día e de noite, unha busca non so de dúas persoas, senón da propia identidade do protagonista, do sentido da súa vida e dos seus obxectivos na mesma. Múltiples historias, situacións e lugares irán aparecendo ao longo desta case desesperada busca, ademais de gran cantidade de referencias históricas, culturais, relixiosas, sociais... Un conglomerado de cousas, de elementos ben engarzados e cunha reflexión de fondo entre a tradición e a modernidade dunha sociedade como a do nacemento do autor.

O protagonista é Galip que de repente un día descobre que a súa muller, Rüya, desapareceu. Ademais flota no aire a posibilidade de que o abandonase e marchara con Cêlal, un famoso cronista periodístico que ademais é primo do mesmo Galip. Recorre a cidade investigando, buscándoos, sobre todo a ela, días e noites cheos de aventuras personaxes e situacións estrañas. Tanto é así que incluso chega a tomar a identidade de Cêlal, vivindo na súa casa medio escondido e chegando a escribir as crónicas semanais que este publicaba. Galip é avogado, abandonado pola muller á que adora e que so lle deixa unha breve carta de despedida. Durante un tempo tenta manter a desaparición en secreto, dicíndolle á familia e amigos que está enferma, pensando que a atopará antes de ter que contar a verdade. Durante a súa busca relacionarase con gran cantidade de personaxes, cada un coa súa historia, relacionada sempre co pasado, o presente e o futuro da sociedade turca, vivindo nunha continua confrontación entre o mantemento das tradicións e a entrada da modernidade. Fascinante, por exemplo, a historia do fabricante de manequíns que reflicten aos propios habitantes de Istambul e que ninguén quere poñer nas súas tendas.

Outro dos protagonistas, as veces máis que o propio Galip, é a cidade de Istambul. Recorrerá as súas rúas, coñecerá as súas xentes e tratará con todo tipo de persoas e visitará todo tipo de barrios, dándonos así o autor unha imaxe completa da capital turca. A través dela coñeceremos a historia do país, os seus cambios, os seus edificios, a súa memoria, evocando grandes momentos do pasado. A novela está chea de anécdotas, de historias, de personaxes, de voces que nos axudarán quizais a entender algo mellor unha sociedade e un país non demasiado coñecido por nós. Quizais este sexa un dos problemas para chegar completamente á historia que nos conta Pamuk, polo menos para min, o case completo descoñecemento dunha sociedade, dun país e dunha historia que son un dos núcleos centrais da novela. Iso si, quedoume unha sensación algo triste sobre a cidade, dando unha imaxe un tanto sórdida, escura, sucia e decadente da mesma. Un recurso para axudar aínda máis á gran tristeza, soidade e intranquilidade que sente o protagonista no seu percorrido por ela.

O periodismo, a súa función, a forma de traballar, a súa repercusión e importancia dentro da sociedade é outro dos elementos fundamentais da historia. Podemos chegar a reflexionar non so sobre o que nos din as crónicas que aparecen dentro da historia, senón tamén sobre o que é ou debería ser o periodismo e o periodista dentro dunha sociedade como a actual. O autor irá alternando case desde o principio entre a historia contada por Galip e os artigos de opinión publicados por Cêlal, aínda que chegará un momento no que non teremos demasiado claro quen é o autor dos mesmos, se son os seus antigos artigos ou son os novos escritos por Galip para manter o misterio da desaparición.

A linguaxe usada é case poética, fascinante en moitos momentos e conseguindo que sexa dura en outros gracias a ese ton usado. Hai situacións que te golpean como se as palabra foran un mazo e outros nos que na evocación conseguida fai que sufras tanto ou máis que o protagonista. É unha novela de amor, Galip non se ve capaz de vivir sen a súa amada Rüya, que tanto lle custou conseguir e fará calquera cousa para atopala, enfrontándose incluso aos seus propios medos.

É a primeira novela que leo deste autor e a verdade é que me gustou bastante. Por un lado polo estilo e a forma de escribir e por outro porque a historia de Galip a verdade é que te vai atrapando pouco a pouco, a medida que vai camiñando polas rúas nesa busca que o levará por camiños, lugares e persoas insospeitadas, levándoo a facer cousas das que el no se cría capaz en absoluto. Nalgúns momentos, poucos, fíxoseme algo árida, quizais por esa falta de coñecementos que teño sobre o país, a súa historia ou a súa forma de vida, que pode facer que un pérdase un pouco e pase por riba dalgúns parágrafos (quizais volva lela nalgún momento, a verdade). Non é imprescindible ese coñecemento para afrontar a lectura, pero penso que si o é para chegar a entender perfectamente todas as intencións do autor. Aínda así a historia dese rapaz avogado medio fracasado polas rúas, tendas, locais e distintos espazos de Istambul atrapoume dunha forma que non esperaba ao principio. Hai un montón de personaxes curiosos, interesantes e sorprendentes, así como moitos momentos da historia que poderían recibir as mesmas cualificacións. Recomendada se queredes ler algo distinto e interesante, penso que merece a pena.