“O zunido e o vaivén do mar metéronselle dentro. Sentiu nos ollos o picor da escuridade salgada. As sombras resentidas da figueira acoitelaron toda a noite a fiestra”
“O alba non lograba levantar os pes co peso dos nubarróns”
Dúas frases nada máis das moitas que podería sacar do libro que vou comentar hoxe. A verdade é que hai tempo que non lía nada de Manuel Rivas e esta última que apareceu recentemente tiña unha historia que me parecía atrainte e tiña algunha boa recomendación dela. Case esquecera o ben que escribe, como é capaz de adornar maravillosamente con palabras moitos dos momentos das súas novelas, así que terei que pensar en ler algunha máis das anteriores que me foron quedando no tinteiro. A de hoxe é “Todo é silencio”, que podedes atopar en galego na Editorial Xerais e en castelán en Alfaguara.
Manuel Rivas é un escritor, poeta, ensaísta e periodista que escribe fundamentalmente en galego, aínda que practicamente toda a súa obra pode atoparse tamén en castelán; ademais varias das súas obras foron levadas ao cine. Naceu en 1957 en A Coruña e actualmente vive en Vimianzo. O seu pai viviu unha temporada emigrado en América, traballando como músico en orquestras de baile e albanel. A súa vida desenvolveuse case na súa totalidade na súa cidade natal, onde chegou a traballar na súa época de estudante en “El ideal gallego”. Logo marchou a Madrid a estudar Ciencias da Información, licenciándose na Universidade Complutense, mentres empezaba a traballar no mundo do periodismo. Foi un dos fundadores e redactores de “Teima” (1977), o primeiro semanario escrito integramente en galego. Dentro do mundo do periodismo traballou en varios medios de prensa, radio e televisión. Ademais é un dos fundadores de Greenpeace en España e formou parte da súa primeira directiva. En setembro de 1981 foi un dos tripulantes dun pequeno pesqueiro que se enfrontou cos barcos mercantes que botaban residuos radioactivos na Fosa Atlántica e portavoz do movemento “Nunca máis”, xurdido a raíz da catástrofe do petroleiro Prestige nas costas de Galicia. Actualmente combina o seu traballo como novelista co periodístico no diario “El País”. A súa produción comprende desde novelas, libros de relatos, poesía, unha obra de teatro, algunha novela xuvenil e libros que recompilan os seus artigos periodísticos. Quizais a súa faceta máis coñecida sexa a de novelista, tanto no que se refire a coleccións de relatos curtos como nas novelas algo máis longas. Entre as máis coñecidas poderíamos destacar “Os comedores de patacas” (1992), “¿Que queres de min, amor?” (1996), “O lapis do carpinteiro” (1998), “As chamadas perdidas” (2002), “Os libros arden mal” (2006) ou esta que comentamos hoxe, “Todo é silencio”, publicada a finais do ano 2010 e que neste momento figura nas listas de ventas máis destacadas. Varias delas foron levadas ao cine, quizais a máis coñecida sexa “A lingua das bolboretas”, que está baseada en relatos de “¿Que me queres, amor?” ou “O lapis do carpinteiro”(2003). De "Todo é silencio" xa apareceron rumores dunha adaptación cinematográfica, dirixida posiblemente por José Luis Cuerda, que xa foi o realizador da primeira que mencionei anteriormente.
“Todo é silencio” é a súa última novela ata o momento e gustoume bastante. Unha historia que empeza dunha maneira e vai evolucionando cara a outra, igual que os personaxes e a narración. Empezamos ao redor do contrabando de tabaco nas costas galegas alá polos anos 50 ata chegar ao máis moderno e profesionalizado mundo do narcotráfico na mesma zona. De todos modos tampouco é unha novela sobre o contrabando e o narcotráfico, é máis unha novela que nos vai mostrar e evolución dunha serie de personaxes que se moven ao redor deste mundo, uns a un lado e outros ao outro e os problemas, cambios e situacións que todo isto provoca. Para min o fundamental da narración son os personaxes, como van vivindo esa realidade e todas as que os rodean, as súas familias, as súas relacións, o seu mundo e as súas vidas nun pequeno pobo da costa galega, un pobo ficticio que ten cousas de outros moitos, recollendo elementos de varios sitios que poden ser recoñecibles, Brétema. En certo sentido ten algo de costumista tamén, reflectindo moitos dos elementos máis característicos da vida deste tipo de pobos en cada momento da acción, os personaxes, as rúas, as situacións son moi cercanas para todos os que coñecemos de primeira man Galicia, quizais algúns poidan tachalo de tópico e pode ser certo nalgún momento, pero tampouco é falso dicir que moitos deses teóricos “tópicos” con ben reais.
A historia parte de catro personaxes fundamentais. Por un lado temos a tres rapaces que irán crecendo ao longo do desenvolvemento da historia, Fins, Leda e Brinco. Tres amigos moi unidos desde os seus primeiros anos e que na súa xuventude dedícanse a recoller o que os naufraxios deixan nas praias da costa. Para eles o mar e eses naufraxios son non so unha fonte de ingresos, senón un continuo fluír de sorpresas, van ver que deixa, sen saber que van atopar nin para que lles vai servir. Así poderán recoller desde laranxas, ataúdes que incluso lles servirán para xogos case macabros ou uns manequíns que chegan á praia como ríxidos cadáveres dun naufraxio. O cuarto personaxe é coñecido como Mariscal, o personaxe central do pobo, o exemplo de gobernante na sombra case, controlando case todo o que pasa no mesmo, pola súa supervisión pasa case todo. É un ex-seminarista reconvertido ao principio da historia en contrabandista de tabaco (ese que sempre coñecimos por aquí coa denominación de “rubio de batea”), ademais do dono do Ultramar, o bar do pobo que ademais funciona como discoteca, cine e o que faga falta e na trastenda do cal teñen lugar as reunións clandestinas dos contrabandistas. Logo irá deixando o tabaco para ir pasando a outras cousas máis lucrativas e ao mesmo tempo perigosas, ao mundo do contrabando de drogas que fará que teña contacto con auténticos delincuentes que influirán no seu modo de comportarse. Dúas construcións son o centro do ir e vir destes personaxes, o xa mencionado Ultramar e a abandonada “Escola dos indianos”, un antigo colexio abandonado onde se ven a veces os tres rapaces por un lado e os contrabandistas por outro, tamén este terá gran influencia na acción. Estes son os personaxes centrais, pero ao redor deles teremos unha boa cantidade de persoas en relación con eles, as súas familias, amigos, compañeiros, inimigos... Desde Lucho Malpica, o pai de Fins, que é o encargado de facer o papel de Xesucristo nas procesións e que “dá moi ben o personaxe”. Belvis, o tonto do pobo; Basilio Barbeito, o profesor do pobo, un “poeta sen libro”; o doutor Fonseca; Rumbo, sicario de Mariscal; os policías e gardas civís corruptos... Moitos son e ningún está de máis. Os tres rapaces chegarán a participar do contrabando, e pasados uns anos cada un tomará un camiño distinto pero sen saír dese mundo. Teredes que lela para saber cal é ese camiño e a onde os vai levar.
Como dixen hai unhas liñas para min é unha novela de personaxes, todos eles, non so os que poden parecer protagonistas, teñen unha forte intervención no desenvolvemento das cousas que van pasando e non hai superficialidade neles. É unha novela relativamente breve, pero ao mesmo tempo a profundidade e evolución dos personaxes é dun nivel bastante alto. Os acontecementos van e veñen case como as ondas dun mar que é básico nas súas vidas en todos os sentidos e ao igual que este mar a historia ten momentos de calma, resaca ou de tormenta. Estes personaxes están, como digo, perfectamente retratados, pero por riba de todos destaca Mariscal, que está sempre presente aínda que non apareza. A súa forma de expresarse, con esas palabras e expresións que usa en latín e que lle dan un aire moito máis culto, forte e dominador que ao resto son xeniais, así como a súa forma de comportarse, para min un deses personaxes de novela que quedan durante un tempo na memoria.
E por riba de todos temos esa forma que ten Rivas de usar a linguaxe. É curioso como é capaz de expresar moitas cousas sempre de formas orixinais e chamativas e provocando no lector unha especie de pausa para saborear con calma eses xogos de palabras, esas imaxes e esas sensacións que consegue transmitir ao lector. Por exemplo, non é que sexa demasiado ás sinestesias, pero teño que recoñecer que é un recurso que usa de forma xenial e sempre atinada. Y non é sinxelo escribir desa maneira sen caer nun defecto para min grande, que é a pedantería que pode aparecer noutros autores que tentan esta mesma forma de escribir. Ler a Rivas é para min un placer para os sentidos, para disfrutar de verdade coa palabra escrita ao mesmo tempo que desenvolve unha boa historia, que non é nada fácil, penso eu. Por momentos recórdame a outro dos meus autores favoritos, Paul Auster, no sentido da forma de escribir, sempre aportando algo orixinal e con sentido. Outro elemento a destacar é o ben que sitúa a acción na primeira parte da novela sen dicir, se non recordo mal, en ningún momento unha data concreta, senón que o fai a través dunha grande cantidade de referencias culturais que calquera lector medio poderá recoñecer. Nas conversas dos personaxes faise referencia a películas, actores, escritores, boxeadores...que sen dicir nada máis xa están situando o momento concreto da acción, un recurso tamén moi ben utilizado.
Outro aspecto destacable da súa forma de escribir é que é moi cinematográfica, o lector pode imaxinar á perfección case as caras, as casas, o decorado, as situacións case como se o estivera a ver. Nalgúns casos isto pode ser un defecto, pero nesta novela en concreto paréceme unha virtude, porque ademais está conseguido á perfección e é un elemento máis a favor da novela. O futuro realizador da versión de cine, José Luis Cuerda di que “Co guión de Rivas teño a sensación de que, por primeira vez, teño nas miñas mans unha película”. Loxicamente non é un guión, pero para un lector e máis para un director, penso que é relativamente sinxelo levar todo o que pasa á pantalla, porque está redactada dun xeito que facilita moito ese proceso.
Pouco máis que dicir, que penso que xa dixen bastante. Unha novela recomendable, cunha historia fácil de seguir, con momentos bos e malos como a vida real, con alegrías e tristezas, con violencia e crueldade nuns momentos e bondade noutros. Unha historia bastante complexa e ben desenvolvida concentrada en poucas páxinas, porque non é necesario máis. Porque como se di nalgún momento a boca e as palabras están para falar, pero tamén para calar...
É evidente que disfrutei bastante con esta lectura, espero que os que xa a leran coincidan comigo en parte ou en todo, e se algún vai facelo a raíz deste comentario espero que non lle decepcione, aínda que non penso que iso poida pasarlle
No hay comentarios:
Publicar un comentario