"As voces baixas", Manolo Rivas

Hai uns días un bo lector díxome que acababa de empezar a novela que vos deixo hoxe e que estaba realmente enganchado a ela, que era do mellor que tiña lido nos últimos vinte anos. A verdade é que foi unha afirmación que me sorprendeu un pouco, sobre todo porque viña dun gran lector en todos os sentidos. Por un lado o autor deste novela é deses que sempre me gustan, máis ou menos, pero a súa prosa e a súa forma de escribir sempre é capaz de sacarme máis dunha sensación de asombro e de encher a miña lectura de sensacións. Por outro lado cando te din algo como o que me dixeron a min en ocasións empezas o libro cun certo coidado, como non querendo dar a razón aos comentarios. Claro que logo as críticas, comentarios e recensións que teño lido falan verdadeiras marabillas dela, cualificándoa de realmente boa. E a verdade é que coincido con todos eles, remateina hai pouco e deixoume un sabor impresionante, tanto que non vai pasar demasiado tempo sen que volva collela. Ademais é unha historia escrita orixinalmente en galego, que eu lin en castelán tras comprala en formato dixital, algo que na súa lingua orixinal, lamentablemente, aínda non é posible. Falo de “As voces baixas”, a última novela de Manolo Rivas, de moi recente publicación. En galego podedes atopala na Editorial Xerais e en castelán en Alfaguara. As portadas son distintas en ambas edicións e aquí vos deixo as dúas, pero é evidente que a da edición en galego gustoume moito máis, máis preto do que imos ler, máis directa.

Manolo Rivas é un escritor, poeta, ensaísta e periodista que escribe fundamentalmente en galego, aínda que practicamente toda a súa obra pode atoparse tamén en castelán; ademais varias das súas obras foron levadas ao cine. Naceu en 1957 en A Coruña e actualmente vive en Vimianzo. O seu pai viviu unha temporada emigrado en América, traballando como músico en orquestras de baile e albanel. A súa vida desenvolveuse case na súa totalidade na súa cidade natal, onde chegou a traballar na súa época de estudante en “El ideal gallego”. Logo marchou a Madrid a estudar Ciencias da Información, licenciándose na Universidade Complutense, mentres empezaba a traballar no mundo do periodismo. Foi un dos fundadores e redactores de “Teima” (1977), o primeiro semanario escrito integramente en galego. Dentro do mundo do periodismo traballou en varios medios de prensa, radio e televisión. Ademais é un dos fundadores de Greenpeace en España e formou parte da súa primeira directiva. En setembro de 1981 foi un dos tripulantes dun pequeno pesqueiro que se enfrontou cos barcos mercantes que botaban residuos radioactivos na Fosa Atlántica e portavoz do movemento “Nunca máis”, xurdido a raíz da catástrofe do petroleiro Prestige nas costas de Galicia. Actualmente combina o seu traballo como novelista co periodístico no diario “El País”. A súa produción comprende desde novelas, libros de relatos, poesía, unha obra de teatro, algunha novela xuvenil e libros que recompilan os seus artigos periodísticos. Quizais a súa faceta máis coñecida sexa a de novelista, tanto no que se refire a coleccións de relatos curtos como nas novelas algo máis longas. Entre as máis coñecidas poderíamos destacar “Os comedores de patacas” (1992), “¿Que queres de min, amor?” (1996), “O lapis do carpinteiro” (1998), “As chamadas perdidas” (2002), “Os libros arden mal” (2006) ou “Todo é silencio”, publicada a finais do 2010. Varias delas foron levadas ao cine, quizais a máis coñecida sexa “O lapis do carpinteiro”. A versión de “Todo é silencio” chegará ás pantallas en breve. En 2011 publicouse “O máis estraño”, unha edición dos seus contos e relatos curtos. “As voces baixas” é a súa última publicación, de hai unhas poucas semanas.

“As voces baixas” é unha novela case de memorias, máis ben de recordos soltos, de pequenas cousas que van aparecendo na cabeza do autor mentres recorda o pasado. O elemento detonante é a morte da súa irmá María, o elemento case central de todas as historias que Rivas nos vai contando. Momentos da súa vida, todos eles importantes, todos eles recordados desde o presente como algo que foi formando e conformando ao Rivas de hoxe. As voces baixas son eses recordos, as voces de xente sen importancia, sen transcendencia pero fundamentais para a vida de cada un. Todos temos na nosa cabeza esas voces que, unhas para ben e outros para mal, forman parte do que somos hoxe. Os nosos pais, irmáns, tíos ou curmáns, os nosos compañeiros do colexio ou os nosos profesores, os nosos amigos e veciños, os primeiros compañeiros de traballo... Toda esa xente que nalgún momento da nosa vida pasou máis ou menos preto de nós e que recordamos a través do tempo. Pero tamén son as voces da natureza, dos lugares nos que vivimos, os sons do vento, das ramas das árbores... Son as voces de todo o que nos rodea e que nos rodeou, tan baixas as veces que case non as escoitamos conscientemente, pero que cando pensamos un pouco aínda están aí. As voces das palabras e dos silencios, dos xestos ou as actitudes, das alegrías e das penas.

Hai algo máis dun ano comentaba aquí “Todo é silencio” e dicía que Rivas recordábame nalgunhas cousas a Paul Auster. Curiosamente a última novela deste segundo autor ten unha certa similitude coa de hoxe, aínda que o detonante deses recordos sexa distinto. Aínda así non teñen nada que ver, son radicalmente distintas. Sempre dixen que Auster é dos meus autores favoritos e gustoume ese “Diario de inverno”, pero a de Rivas ten un aire case oposto, máis sentido, máis parecido a nós, polo menos desde o meu punto de vista. Non hai un so momento no que o lector non sinta algo, e non en singular, porque a cantidade de sensacións de todo tipo que podemos ter cun simple parágrafo é enorme. É imposible que ningún lector non se sinta preto, pero moi preto, do que Rivas nos está a contar, que non recordemos algún momento das nosas vidas, a algunha persoa ou algunha situación. O que nos está a contar é algo coñecido, moi preto del, pero que todos podemos entender e sentir porque todos tivemos momentos parecidos aos que estamos a ler. Ese é un dos seus grandes méritos, que estamos a ler a historia dunha persoa normal, cunha vida máis ou menos normal e con todo o que iso trae consigo. Todo o que nos vai contar ten a súa importancia, son eses pequenos ou grandes detalles que moitos recordamos e que volven de repente ás nosas mentes nalgúns momentos. Historias de grandes e pequenas alegrías (que boas son estas segundas, sobre todo porque normalmente son inesperadas), de leves e profundas tristezas, de momentos aparentemente sen importancia pero que logo, co paso dos anos, descubrimos que si a tiñan. E palabras, moitas palabras, frases, preguntas non feitas ou respostas non dadas; e silencios que a veces, bastantes, din máis que un bo montón de palabras.

O marabilloso da novela é a perfecta mistura entre o que nos conta e como o conta. Xa dixen no seu momento e o reafirmo agora, creo que Rivas é hoxe por hoxe o escritor que mellor manexa a lingua de todos os que coñezo, e non so en galego ou castelán. A conxunción entre o que nos conta e as palabras que usa é maxistral e, como dixen algo máis arriba, consegue tal cantidade de sensacións no lector que máis dunha vez volverás ler o mesmo parágrafo, a mesma liña ou aquela imaxe máis dunha vez para degustala como se merece. É unha forma de escribir que enche, case como unha ducha de palabras que caen de xeito tan perfecto e combinado que te deixa completamente satisfeito, pleno. Cústame non poñer neste comentario un montón de cousas que me deixaron marabillado, pero non quero descubrir nada de nada e esta vez menos. Creo que é imprescindible non contar nada e deixar que cada lector tome contacto con estas voces baixas que Rivas nos achega, porque vai descubrir moito máis do que parece nun principio. O uso que fai o autor das imaxes, as metáforas, comparacións e todo o elenco de recursos retóricos é xenial e perfecto, sempre visual e evocador para o lector, imposible que un non sinta algo cando colla estas páxinas nas súas mans.

Multitude de personaxes aparecen nestas pouco máis de duascentas páxinas, o eixe central como dixen é a súa irmá María, pero tamén serán constantes os seus pais e avós de ambas ramas. Os demais van aparecendo e desaparecendo en momentos puntuais, o seu tío comerciante de especias, os seus profesores e compañeiros de clase... Imos coñecer case todos os momentos da vida do autor, moito máis dos seus primeiros anos, pero tamén dos seus estudios de Periodismo (aqueles nos que un profesor devólvelle un traballo dicíndolle que aquilo non é periodismo, que é literatura) e os seus primeiros traballos como periodista. De todos eles quedo con tal cantidade de historias que é imposible poñelas aquí, porque quizais serían practicamente todas, non hai un so momento que rompa a liña da narración nin un so momento que non provoque unha reacción no lector. Moitos conmovéronme pero tamén teño que dicir que houbo outros que provocaron auténticas risas, como a explicación de por que desapareceron os celtas de Galicia ou algunhas historias sobre o exame que fixo o seu pai xa de maior para conseguir o Graduado Escolar, aínda que podería mencionar moitas máis. Iso si, sorrisos cheos de tenrura case sempre.

Creo que o meu amigo tiña razón, podo dicir que desde o meu punto de vista é a mellor novela que teño lido en moito tempo e quizais a mellor en todos os sentidos das que levo comentadas por aquí. Absolutamente recomendable para ler máis dunha vez e eu recomendaría a todo o mundo que poida que o faga na súa lingua orixinal, en galego. Quizais algunhas historias, momentos ou actitudes sexan máis cercanas aos que vivimos aquí, pero en absoluto serán alleas aos demais, calquera poderá disfrutar enormemente da lectura, sexa de onde sexa. Eu quero lela pronto así, creo que aínda me vai gustar máis. Ten absolutamente de todo e todo bo e creo que neste caso non me pode a paixón polo autor, porque é unha opinión que estou a escoitar incluso de xente á que non lle gusta demasiado o autor. E non so iso, escoitando estas voces baixas entenderemos mellor moitas das obras anteriores, que polo que agora leo, están cheas de influencias (loxicamente) desta vida anterior, desas persoas, vivendas, situacións... Facédeos con el, acompañade ao neno Rivas e a súa irmá María, a verbívora da familia...