A recensión de hoxe ten
un par de cousas que fan que sexa un pouco especial. A primeira delas
é o autor. Ramón Nicolás é compañeiro de traballo desde hai 13
anos nas nosas labores docentes, pero por riba diso é un bo amigo,
máis que un mero compañeiro, moitas charlas, cafés e demais apoian
esta idea. Por outro lado o tipo de obra que comento tamén é algo
que difire do que normalmente aparece por aquí. Deixarei as miñas
impresións e opinións sobre unha novela dun xénero que non é dos
que normalmente leo, o ensaio, neste caso un ensaio biográfico,
aínda que penso que é un pouco máis que iso, que vai un pouco máis
alá dentro deste tipo de obras. Ao principio sentinme na medio
obriga de lelo, que menos cando o autor está preto, pero xa desde o
principio notei que estaba narrada de tal xeito, sobre todo nalgunhas
partes, que estaba seguro que de me ía gustar, como así foi ao
final. O libro titúlase “Onde o mundo se chama Celso Emilio
Ferreiro”, publicado recentemente por Xerais e presentado en Vigo o
pasado día 28 de setembro.
Ramón Nicolás naceu en
Vigo en 1966. Licenciado en Filoloxía galaico-portuguesa pola
Universidade de Santiago en 1989 e na actualidade profesor de ensino
medio. Desde finais dos anos 90 dedica tamén parte do seu tempo á
crítica literaria, conseguindo un lugar importante dentro do mundo
da literatura galega. Colaborou en varios medios de comunicación,
sobre todo en prensa escrita. Na actualidade publica semanalmente no
suplemento “Culturas” de “La Voz de Galicia”, na revista
“Biblos” e ademais unha páxina mensual na revista “Qué Leer”.
Tamén colaborou no programa “Libro Aberto” da TVG. Ademais do
seu traballo como crítico é tradutor e ensaísta. Dirixe a
colección “Biblioteca das Letras Galegas”, de Xerais e recibiu o
premio á cooperación editorial no ano 2004 pola súa labor como
crítico literario. A web Fervenzas Literarias destacouno como
mellor crítico literario dos anos 2008, 2009, 2010 e 2011, e na
mesma web a súa tradución de “Sete casas en Francia”, de
Bernardo Atxaga, foi considerada como a mellor na sección de
tradución para adultos do ano 2009. No 2011 a tradución de “30
gramos”, de Lionel Moura, recibiu o Premio Lois Tobio da Asociación
Galega de Tradutores, recibindo ese mesmo ano o Premio da Asociación
de Escritores en Lingua Galega pola súa traxectoria no xornalismo
cultural. Entre outras obras “O soño sulagado de Celso Emilio
Ferreiro” (1992), “Dicionario dos verbos galegos” (1992),
“Entrevistas a Álvaro Cunqueiro” (1994), “Papeis de
literatura” (2001), “Manuel Lugrís Freire. Vida e obra”
(2006). Ademais coeditou outro bo número de obras ao redor das
mesmas temáticas, boa parte delas centradas na figura de Celso
Emilio Ferreiro. Este é un home do que sempre se sentiu preto, desde
o ano 2011 é patrono da Fundación Celso Emilio Ferreiro e o
resultado de todos estes anos de traballo sobre a súa vida e obra e
o que vos deixo hoxe. Non podo esquecer tampouco a recomendación do
seu blog, “Caderno da crítica” que poderedes atopar na seguinte
dirección: http://cadernodacritica.blogaliza.org/
Celso Emilio Ferreiro
nace en Celanova (Ourense) en 1912 e morreu en Vigo en 1979. Escritor
sobre todo de poesía e algo de prosa, un dos persoeiros máis
importantes do galeguismo antes, durante e despois da Guerra Civil.
Unha infancia en Celanova, a súa participación na guerra, o exilio
a Venezuela durante case oito anos e a súa volta na que se ve
obrigado a vivir en Madrid, que é onde atopará traballo. Unha vida
chea de cousas, de matices, de problemas, de alegrías e desencantos.
Unha vida que non vou desvelar porque agora esta obra vai achegarnos
a todas estas cousas. De paso teño que dicir que a maior parte delas
descoñecidas para min. Evidentemente coñecía ao autor e a súa
obra, pero gracias á novela de hoxe teño unha visión moito máis
completa da mesma, completa e interesante, con moitas cousas que me
chamaron a atención. Creo que ese desencanto foi unha das constantes
da súa vida, iso e a poesía, claro, arma para sacar fóra todo o
que tiña e tamén para loitar contra moitas cousas. Coñeceremos
moitas historias, interesantes unhas e curiosas outras. Como a súa
ilusión de rapaz era ter unha bicicleta e acabou cun burro, como lle
pide a Camilo José Cela que lle consiga un cráneo de vaca
portuguesa, como coñece a Moraima, a súa muller... Unha chea de
datos, de momentos da súa vida, de detalles que fan que ademais de
aportar unha visión moi completa sexa unha lectura entretida e moi
agradable, en moitos momentos case como se estiveramos a ler unha
novela e non un ensaio biográfico. É a primeira biografía editada
deste home fundamental da cultura galega, centrada máis (e iso é o
máis interesante) na súa vida, non na súa obra. Non é unha
análise dos seus poemas, dos seus libros ou dos artigos, claro que
se fala deles, pero como un elemento máis dentro dunha vida chea de
momentos importantes.
Un relato da súa vida,
feito por un lado con toda a obxectividade que da o material co que
traballou o autor, pero ao mesmo tempo cun gran cariño pola persoa
que se nota en moitos momentos. Hai varios capítulos a medio camiño
entre o ficcional e a realidade nos que o autor imaxina escenas da
vida de Celso Emilio, escenas que o lector vai vivir case como si
estivera nelas, cun dominio da narrativa de ficción que non é algo
normal neste tipo de obras. Non podo resistirme a deixar un breve
fragmento deses capítulos, este en concreto é o inicio do 10,
“Vésperas”:
“A casa vai ficando
baleira. Hai moito rebumbio nela, todo remexido, todo fóra do seu
sitio en ben de tarecos esparexidos que non se sabe aínda se irán a
parar aos baúis ou cumprirá desfacerse deles de vez..., semella
como se levantasen o campamento logo dunha longa tempada instigando o
inimigo, por riba este raro calmizo que reina nun estraño mes de
maio como este.
CEF senta no seu
despacho minúsculo da casa, hoxe máis escuro e tenebroso ca nunca:
a mesa xa varrida dos poucos enseres que sempre tivo arriba dela, os
andeis da biblioteca só deixan ver a poeira que delimitaba a
posición dos vellos libros agora metidos en caixas, pasa un dedo
pola madeira mentres prende outro cigarro...”
En
momentos importantes e precisos da súa vida o biógrafo métenos
dentro da mesma, imaxinando escenas e, sobre todo, sentimentos e
sensacións. Creo que é un bo modo de facer máis humano e cercano
ao personaxe, que os lectores teñamos unha idea de como era
realmente, unha visión máis que sumar ao resto do que nos conta,
axudando a coñecer realmente a Celso Emilio. Entre estes momentos
novelísticos está o resto da súa vida contada tamén dun xeito
ameno e fluído, que nunca se fai pesado para o lector. Unha morea de
datos, de personaxes, de historias, de lugares resultado dun inxente
e enorme traballo de investigación. Non creo que esaxere se digo que
é unha innovadora maneira de achegarnos á biografía dunha persoa,
moito máis interesante e amena que en outro gran número de ensaios
e que pode crear un novo camiño para este tipo de obras.
A
editorial cualifica a obra como “unha biografía monumental”,
unha obra que percorre a vida dun autor fundamental da sociedade
galega. Podo dicir con coñecemento de causa que o traballo realizado
por Ramón Nicolás tamén merece ese adxectivo de “monumental”.
Un traballo de máis de tres anos pero que comezou moito antes. Non
creo que se poidan contar a cantidade de horas dedicadas a este
libro. Moitos dos datos parten das cartas ás que tivo acceso ao
longo dese tempo, escritas ou recibidas por Celso Emilio ou referidas
a el. Centos de cartas, milleiros de documentos. Horas dedicadas a
entrevistas a moitos dos que aparecen na obra. Intentos de contactar
con outros que ao final non deron froito. Darlle forma a esta inxente
cantidade de material non pode ser nada fácil, e moito menos
conseguir estruturalo baixo a forma dun libro que se segue case como
unha novela. Lecturas e relecturas, correccións, engadidos e cousas
que puideron quedar no tinteiro por puro esgotamento. Creo que un dos
méritos fundamentais deste “Onde o mundo se chama Celso Emilio
Ferreiro” é conseguir volcar todo este material do xeito que se
fixo sen resultar unha lectura pesada, aburrida ou lenta. Gran parte
desa documentación aparece baixo a forma dunhas interesantes e
exhaustivas notas ao pe, así como unhas páxinas finais nas que se
reflicten algúns dos máis importantes.
Como
lle dixen ao propio Ramón Nicolás uns días despois de empezar a
lela a miña crítica sobre a mesma foi “que me estaba a gustar
moito, pero moito, máis do que eu esperaba cando a empecei”.
Sentíame na obriga moral de lela, claro, pero sorprendeume desde o
principio o estilo e a forma, o dominio do fío narrativo e a forma
de contar moitas cousas. Xa dixen que eses capítulos nos que o
biógrafo imaxina as cousas parecéronme moi bos, conseguindo que
imaxinara máis dunha situación perfectamente.Quedoume gravada unha
escena entre Celso Emilio e a súa nai chea de tenrura e sentimentos.
E se ademais o resto tamén se lía ben pois mellor que mellor. Non
podo rematar sen destacar dous dos últimos capítulos. “As
amizades” é un, vainos dar unha idea da personalidade de CEF vista
a través das súas relacións con algunhas persoas, amigos, inimigos
ou as dúas cousas á vez. O outro que destacaría é o último, xa
que me resultou un gran remate, o dedicado a Moraima, a muller do
poeta; unha persoa fundamental en toda a historia, presente desde
case o principio, non quería rematar a obra sen saber algunha cousa
máis dela, e así foi, rematamos coa historia desta muller como unha
forma perfecta de pechar o círculo da traxectoria vivencial de Celso
Emilio Ferreiro.
CEF
pensaba que os poetas eran inmorredoiros, que non eran soterrados,
senón “enversados”, os seus versos permanecían para sempre. E
cando alguén os le resucitan un pouco, eran “desenversados”,
unha marabillosa expresión que unha vez máis demostra a gran
personalidade e orixinalidade deste home ao que agora coñecemos máis
e mellor.
Unha
obra que creo que vai ser fundamental dentro do xénero e que
permanecerá ao longo do tempo como unha referencia. Evidentemente eu
son un lector máis que, ademais, coñece ao autor, pero isto non ten
moito que ver coa perspectiva que teño da mesma.
Hai
anos, uns cantos, tiña unha casete que creo que todos por aquí
temos escoitado máis dunha vez. Gastada de tanto escoitala e que
acompañou moitos momentos da miña xuventude, e algo máis despois.
Pois a lectura desta biografía tróuxome de novo o recordo da música
que soaba nela. “Aí ven o maio”, de Luís Emilio Batallán, no
que musicaba varios poemas de autores galegos, entre eles varios de
Celso Emilio Ferreiro, aquí queda, como remate, unha canción da
mesma.
No hay comentarios:
Publicar un comentario