"Lentejuelas", de Gary Jennings

Hoxe outra novela, e ademais é a terceira vez que unha obra deste autor aparece por aquí, así que esta vez remítovos á biografía que apareceu no primeiro dos comentarios. Como dixen naquel momento un autor ao que non coñecía de nada e que chegou a min por un préstamo dunha amiga, que me deixou “Azteca” de Gary Jennings. Este autor está especializado no xénero histórico e as dúas novelas que tiña lidas del antes da de hoxe xiraban ao redor da civilización azteca e a época da conquista dos españois. Gustáronme moito, por un lado por ser unha realidade relativamente descoñecida e por outro porque están moi ben escritas, dun xeito moi fluído e ameno, que para min son dúas cousas fundamentais neste xénero, sobre todo porque soen ser novelas extensas, que poden caer en facerse pesadas para o lector, defecto que non teñen as de Jennings. Tamén escribín naquel momento que pensaba ler todas as que tiña escritas e a de hoxe será a terceira, o resto pouco a pouco, que hai que ir alternando autores, xéneros e demais.

Neste caso a novela titúlase “Lentejuelas” (publicada no ano 1987 e reeditada en 1995), título que ven porque o núcleo da historia transcorre no mundo do circo. Creo que é a primeira novela que leo relacionada con este mundo e todo o que xira ao seu redor. Nese sentido temos xa a primeira curiosidade, todos os protagonistas da historia pertencen ao mundo circense, un mundo hoxe algo en decadencia pero que tivo momentos de grande importancia antes da chegada doutros entretementos populares. Falamos do circo tradicional, o de toda a vida, o dos pallasos, saltimbanquis, equilibristas, malabaristas, xinetes, domadores...; ese que todos os que temos, penso eu, máis de corenta anos, temos visto máis dunha vez na nosa infancia e do que, polo menos eu, gardamos un bo recordo. Un recordo algo difuminado, porque o último que vin xa hai anos, daba auténtica pena e tristeza e pouco tiña que ver co da miña infancia, moito máis colorido, animado e espectacular. Con esta escusa o autor vai desenvolver unha historia centrada nos últimos anos do século XIX contándonos de paso a maior parte dos acontecementos históricos importantes do mesmo. Nun comentario anterior referido á última novela de Umberto Eco xa dicía que nalgunhas situacións e historias coincidía con esta, tendo momentos practicamente idénticos, sobre todo na parte que en ambas novelas transcorre no París de finais do XIX, xa digo que esta de hoxe me entretivo moito máis.

A historia comeza en Estados Unidos ao remate da Guerra de Secesión con dous soldados confederados que non saben demasiado ben que van facer coa súa vida agora que rematou a guerra e eles, ademais, están no bando perdedor. Son o Coronel Zack Edge e o seu amigo, o sarxento Obie Yount. Ao pouco de comezar a historia atopan a Brutus, un elefante que parece perdido pero non, pertence ao “Florecente Florilexio das Maravillas de Florián”, que é o rimbombante nome do circo do tal Florián. Con un pequeno circo ambulante que anda polos Estados Unidos escapando da guerra e bastante mermado, pero aínda así as súas funcións en pequenas cidades teñen un certo éxito, sobre todo polo mérito dos seus artistas. Así os dous soldados pasarán uns días con Florían (o director do circo); Tiny Tim Trimm (o anano); Monsieur Roulette (acróbata e ventrilocuo francés); o Capitán Hotspur (xinete e domador holandés); Abdullah (malabarista e coidador do elefante, elefanta en realidade, e chámase Peggy); Madame Solitaire (xinete acrobática) que ademais ten unha filla que segue os seus pasos, Clover Lee; Magpie Maggie Hag (unha viúva, adiviña e española); o Salvaxe da Selva, o león Maximus (un pobre animal que resiste máis mal que ben, pero aguanta)... Por suposto, todos estes nomes son artísticos, cada un ten o seu de verdade, pero case non os usan. Estes son os que conforman o circo inicialmente, pero a medida que avance a historia veremos como algúns por causas diversas (violentas moitas, a verdade), van desaparecendo e aparecen outros, case en cada país no que paran temos algún novo. Os dous militares non teñen nada claro o seu futuro, e ademais teñen cabalos, algo que Florián considera máis que interesante para engadilos ao seu espectáculo, necesitado de máis animais para poder dar unha función polo menos decente. Así que estes dous decidirán marchar co circo, case primeiro en plan de proba, pero xa veremos como sobre todo o Coronel Edge será un dos personaxes fundamentais, descubrindo moitas facetas súas que descoñecía, sobre todo a de valer para actuar nun circo diante do público. Así, como ademais ten armas e é un bo tirador, Zack pasará a ser coñecido como o tirador do circo, o Coronel Ramrod encargado de espectáculos de tiro ao branco; e o sarxento, un home de bo tamaño, pasará a ser o forzudo, o Facedor de Terremotos, con números moi aparentes, pero todos con truco, claro. A partires de aquí van a actuar polos pobos por onde van pasando, pero as cousas non están ben nesa zona do país e o obxectivo de Florián é marchar a Europa, o sitio onde ten que triunfar un circo de verdade, sobre todo en París.
Pero el sabe que necesita novos números, novo material e, sobre todo, diñeiro e esas pequenas actuacións serán as que lle poidan dar esas cousas. Unha das cousas que farán que se decidan a marchar con eles será o asasinato de Abraham Lincoln, xa que pensan que as cousas vanse poñer algo feas, así que como se lles ofrece unha boa oportunidade, deciden aproveitala e alá van. Non saben nada do circo, nin de actuar nin de finxir, pero todos van acollelos e axudalos, facendo bo o dito de a gran familia do circo. Ao principio case non teñen nin para comer, pero polo menos teñen un teito e alguén con quen falar. Van pobo tras pobo e recollen xente que lles pode valer para actuar con eles e aumentar a espectacularidade e sobre todo o cantidade de números, xa que van un pouco xustos. Recollen a Abner Mullenax, que lles vai traer unha das máis grandes atraccións do circo, un globo aerostático e uns porcos amestrados, así que será Barnacle Bill e os seus salvaxes xabaríns de Tasmania (xa veremos como a maior parte do espectáculo non son máis que deformacións fantásticas da realidade para atraer ao público). Nunha casa señorial do sur van “rescatar” á tía Phoebe Sims, a cociñeira negra da familia, e as súas trillizas e un neno, que pasarán a formar parte do espectáculo como “os hotentotes felices” ou tamén elas serán “as tres pigmeas brancas”, que case todos valen para máis dunha cousa, e que, en realidade chámanse Domingo, Luns e Martes. A sorte fai que atopen escondido un furgón cheo de diñeiro ianqui, aí estará o seu pasaporte para Europa. Antes, recollen a dúas mulleres máis que actuaban noutro circo como equilibristas, Pementa e Paprika. O seu camiño polos Estados Unidos remata en Baltimore, onde collen un barco a vapor que vai levalos a Livorno, Italia. Antes tamén van unirse a eles tres chineses que atopan de casualidade e que non falan nada máis que o seu idioma, pero aínda así van ir con eles. E aquí comeza unha viaxe chea de aventuras, perigos, alegrías, dramas, tristezas, intelixencia para resolver os problemas que se lle van presentando e participando en case todos os importantes acontecementos da historia de Europa desa época. Pasarán por Pisa, Florencia, Siena, Bolonia e algúns sitios máis deste país. De aí pasarán, escapando dos conflitos bélicos a Austria, Baviera, Munich, pasarán unha boa temporada en Viena..., Budapest e chegarán incluso a Rusia, actuando en Kiev, Moscova ou San Petersburgo. Todo está pensado para rematar en París, o lugar que Florián considera o berce do circo e onde debe triunfar todo circo que queira ser coñecido e recoñecido. E así chegarán a París, onde transcorre boa parte do final da historia. No medio moitas cousas pasan e de todo tipo, fuxidas, mortes, nacementos, enfermidades..., a verdade é que non paran de pasar cousas e a historia e, como mínimo, movida. Gran cantidade de personaxes históricos terán relación con eles, todos moi coñecidos, pero iso é mellor que o leades, que eu non volo vou contar, sería demasiado.

A novela é amena e entretida, aínda que non me gustou máis que “Azteca” e penso, por outras opinións que lin, que non é a súa historia máis destacada. Aínda así a cantidade de datos que nos vai dar é enorme e todos ben metidos dentro da historia. A min no se me fixo longa nin pesada, aínda que as veces toda a historia dos ensaios, do montaxe e desmontaxe do circo pode facerse algo lenta e repetitiva. Tamén resulta interesante se un quere saber algo máis de como se forma un artista de circo, dos seus trucos e costumes, dos ensaios e a creación de novos números. Neste sentido pareceume moi interesante, aínda que un ten que ter algo de interese polo tema, porque senón pode cansar un pouco. Dicir que é un autor que sempre documenta moi ben as súas novelas. Para esta estivo traballando nun circo por Europa durante bastante tempo, así que sabe de primeira man o que está a contar, e nótase. Sigo pensando que é un autor que escribe moi ben e consegue atrapar ao lector no seu fío, ou no seu montón de fíos, porque neste caso hai unha boa cantidade de personaxes e historias cruzadas, aínda que todos están nun círculo pequeno. Os datos históricos están moi ben metidos dentro da historia, aínda que a parte que transcorre en París, con a guerra entre Francia e Alemaña quizais sexa algo longa de máis, ao mellor porque tamén está ao final da novela. Veremos como ese pequeno circo que non é nin de provincias vai crecendo ata chegar a ser un gran circo, famoso e que enche a carpa por Europa adiante todos os días, un proceso que está moi ben contado. Haberá de todo ao longo da historia, nese sentido é ben variada e ten momentos para todo, para rir, para tremer de angustia, para a tristeza e tamén para máis dunha morte que podemos cualificar en varios casos, de moi violentas e pouco agradables. Algo que xa vin nas outras dúas novelas, as mortes violentas soen ser bastante “chamativas” por dicilo dalgunha maneira. Tamén destacaría a súa capacidade para a descrición en poucas liñas. Chéganlle poucas palabras para reflectir monumentos, cidades, traxectos, domina perfectamente o tema e con dous trazos é capaz de facer que o lector imaxine á perfección calquera das cousas que describe.

A min gustoume bastante, e entraría dentro das recomendadas en, digamos, segunda liña, máis que nada porque como digo algo máis arriba todo este mundo circense pode chegar a ser algo repetitivo e se non é algo que te chame a atención pode perder interese entre todo o que ocorre na historia. Os personaxes están todos moi ben, pero dous destacan por riba de todos. O primeiro é Florián, un francés metido a director de circo, sempre disposto, sempre preparado para afrontar calquera problema con unha solución intelixente e rápida, que vale para todo e todo o fai ben, o seu soño é converter ao “Florilexio” nun dos máis grandes circos da época e que a xente o recorde pasados os anos. O outro protagonista central e o Coronel Edge, que formará parella con Florián e descobrirá que vale para moito máis do que el pensaba e que no seu interior leva un home do circo e do espectáculo, aínda que tardará algo en darse conta. Ao redor deles unha boa cantidade de personaxes moi peculiares; penso que merece a pena que os coñezades, e que se me facedes caso vos guste, claro.