"El cementerio de Praga", de Umberto Eco

Normalmente antes de poñerme a escribir un comentario boto unha ollada por internet, por un lado para recoller algunha información sobre o autor, ver se ten algunha nova novela ou algunha cousa destacada que engadir e por outro para contrastar un pouco as miñas opinións ou impresións coas de outras persoas e con todo axudar un pouco a matizar puntos de vista e esas cousas. Isto é algo que coa novela que vou comentar hoxe non quixen facer demasiado, limitándome a un par de artigos en revistas especializadas e pouco máis. ¿Por que? Pois porque é unha novela bastante esperada dun autor que soe crear certas polémicas por moitos aspectos de cada nova publicación que aparece. Por iso preferín limitarme case por completo ás miñas propias impresións sobre ela. Falo de “El cementerio de Praga”, de Umberto Eco.

As ventas que está a ter son moi boas, colocándose nos primeiros postos en todos os países nos que se está a publicar. Por un lado é un autor que ten tirón entre os lectores e por outro as polémicas que soe espertar coas súas declaracións e obras tamén fai que as expectativas crezan bastante. Neste caso hai varios sectores que fixeron comentarios sobre a mesma que penso que fixeron espertar certas polémicas que sempre favorecen as ventas, polémicas das que creo que o autor é moi consciente, por non dicir que as busca case a propósito. Neste caso non vou deixar aquí a súa biografía, xa que aparecer anteriormente cando comentei a súa novela “El nombre de la rosa”. Un dos reclamos publicitarios que se usaron para esta nova novela está relacionado, precisamente, con esta outra novela. Nalgún lado lin que era a súa mellor novela despois desta ou incluso superior, sinto dicir que non estou de acordo, pero iso é algo sobre o que falarei algo máis adiante. En canto ao xénero no que podemos metela, paréceme complicado. Falouse de que pertence ao xénero histórico, ao de intriga ou algúns din dela que é un folletín ao estilo dos do século XIX. A verdade é que non sei moi ben onde metela, histórica en parte si porque todos os personaxes que aparecen na mesma existiron no seu momento e mantiveron as relacións que nos indica o autor, os sucesos na súa maior parte tamén están dentro do sucedido entre finais do século XVII e principios do XIX, pero todos eles están relacionados ao redor dun personaxe completamente ficticio, irreal e quizais, un tanto esaxerado. Eu diría que é unha novela de aventuras ou intrigas sobre todo políticas postas en relación cunha serie de feitos históricos desa época. Tamén penso que é case imprescindible ter unha visión polo menos aproximada dunha serie de feitos relacionados coa historia de, sobre todo, Francia, Italia e Alemaña deses dous séculos. Sobre todo se se quere seguir unha historia que en certo momento complícase un pouco pola cantidade de personaxes e relacións que se establecen entre eles co protagonista como centro. Curiosamente hai pouco que lin unha novela de Gary Jennings que aparecerá por aquí en breve, “Lentejuelas”, que comparte moitos destes feitos, casualidade tela lido algo antes, porque me axudou moito a seguir a historia de Eco.

A estrutura da novela é unha especie de diario escrito por un personaxes un tanto peculiar, por dicir algo, un home sen conciencia que so se move polo propio interese, vendéndose a quen sexa para conseguir diñeiro e que vai estar metido en todas as intrigas políticas da época na que vive; desde a unificación de Italia con Garibaldi ata a guerra franco-prusiana. A narración vai alternando entre unha especie de narrador e un protagonista desdobrado en dous, por un lado o, chamémolo así, principal, o capitán Simone Simonini e unha especie de alter ego, o abate Dalla Piccola. Esta triple narración nalgunha ocasión convértese unha especie de caos que pode chegar a confundir ao lector, a atención e a relectura nalgunhas ocasións fanse imprescindibles. A historia comeza en 1897 en Francia, co capitán Simonini aos 67 anos tentando contar a súa vida nunha especie de diario escrito, rememorando todos os acontecementos da súa vida e tentando, en parte, xustificarse un pouco por todo o que fixo, que é moito. Naceu en Italia, vivindo no medio dun pai italiano, unha nai francesa e un avó que será, en parte, o culpable da idea de que hai unha conspiración xudía para dominar o mundo. Os seus pais póñenlle o nome de Simone en recordo de San Simón, un neno mártir asasinado en Trento polos xudeus. O seu pai é un revolucionario italiano que morrerá pronto a causa da propia revolución, co que quedará ao coidado do seu avó. Un avó antisemita, profundamente relixioso e conservador. Chegado certo momento terá que escapar disfrazado de Italia e marchar a Francia, onde vivirá a maior parte da súa vida. Traballará para un notario, onde aprenderá o arte da falsificación de documentos, descubrindo que ten unha grande facilidade para iso, será o que faga a partires dese momento. A súa vida basease no engano, no xogo e na falsificación, sempre buscnado diñeiro a cambio e pouco máis. Moralmente é un personaxe deplorable, con nada positivo, dálle igual para quen traballe con tal de que lle paguen. Incluso é capaz de traballar ao mesmo tempo para dous grupos distintos, opostos e enfrontados, aportando documentos falsificados a cada un deles que se adapten ao que lle piden. Xa sexa para os franceses buscando contrariar aos alemáns, como para os alemáns buscando o mesmo para os franceses. Así estará no medio de toda revolución, guerra ou conflito real da época sendo, ademais, un dos culpables e instigadores dos mesmos. De todos modos o centro de todo serán os xudeus, inventando e aportando documentos falsificados por el, copiados de outros, creados e inventados por el ou como sexa que leven á xente a pensar que tentan meterse de calquera xeito en todos os ámbitos das sociedades europeas buscando o dominio do mundo.

As primeiras páxinas son demoledoras en canto a críticas, non deixa títere con cabeza. Empeza cunhas descricións e opinións sobre os xudeus realmente tremendas, pero non queda aí, pasará a facer o mesmo cos alemáns, logo os franceses, os italianos, os curas, sobre todo os xesuitas (que tampouco quedan ben parados), as mulleres... Son páxinas feroces, case brutais que a min persoalmente provocáronme máis dun sorriso sobre todo pola forma de dicir as cousas. Fronte a algunhas críticas que lin, eu fun incapaz de tomalo en serio. Incluso lin unha declaracións do gran rabino de Roma que di “ao final o lector pregúntase se os xudeus queren derrocar á sociedade e gobernar o mundo”. Paréceme unha opinión tan esaxerada e case fóra de lugar que non creo que haxa que tela demasiado en conta, ademais de ser unha falta de respecto cara ao lector e a súa intelixencia. Eu vexo máis un xogo literario, unhas ganas por parte de Eco de chamar a atención e xogar con eses escándalos que a novela en realidade provocou. Ademais non son so os xudeus os que son tremendamente criticados e vapuleados, case toda a sociedade e estamentos da época aparecen duramente golpeados coas palabras do autor. Como dixen, todos os personaxes da novela son reais, salvo ese protagonista que, incriblemente, está metido en todos os fregados. E tamén, ao final, temos unha notas que o propio autor cualifica como “Inútiles aclaracións eruditas”, coincido completamente con el, resultáronme realmente pouco útiles, a verdade. O que non se pode negar é a capacidade de Umberto Eco para xogar coa linguaxe e, sobre todo, cos seus lectores.

Con todo isto a min a novela entretívome e gustoume ata, aproximadamente, a metade. A partir de certo momento o cúmulo de personaxes, de nomes, de intervencións faise nalgúns momentos tan caótico que é complicado seguir a historia aínda que se faga con atención, tendo máis dunha vez que pararme a pensar ou ir algunhas páxinas cara atrás para centrarme un pouco. Como sempre a linguaxe nalgúns momentos roza o esaxerado polo culto, con máis dunha palabra ou expresión realmente chocante polo pouco usual. Non me parece, como lin, a gran novela de Umberto Eco, é máis, se non fora porque non é algo que faga e porque nalgunhas cousas conseguiu a miña atención, penso que case a deixaría para outro momento, porque nalgún incluso cansoume un pouco. Cando a empecei as, digamos, cincuenta primeiras páxinas, gustáronme moito, pero ese interese foi caendo pouco a pouco ata chegar a un certo cansazo. Claro que non tanto como algunhas das súas novelas anteriores, xa dixen nun comentario anterior que non me doe recoñecer que “Baudolino” resultoume case incomprensible; tendo isto en conta esta gustoume algo máis, pero vendo outras novidades editoriais do momento e outras lecturas recentes, “El cementerio de Praga” non estaría entre as que recomendaría demasiado, hai outras antes que me gustaron bastante máis e, sobre todo, entretivéronme moito máis. Agora, isto é un comentario completamente persoal, o tempo e vós diranme se estaba ou non no certo.

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=8Ryek0IZB0I&rel=0&hl=es_ES&feature=player_embedded&version=3]