"La reina descalza", Ildefonso Falcones

As dúas novelas anteriores do autor de hoxe apareceron por aquí ao pouco tempo de empezar con este blog, alá polo mes de marzo de 2010. Non podía deixar pasar a terceira, de moi recente aparición no mercado editorial e esperada cunhas certas ganas por parte dos lectores habituais do xénero. De momento está a ter boas ventas e as críticas son de todo tipo, como soe suceder. A min gustoume por momentos, noutros non tanto e creo que repite en demasiados momentos esquemas das anteriores, sen engadir demasiadas novidades, así que me gustou algo menos que as outras dúas. O autor é Ildefonso Falcones e a novela que nos acaba de deixar é “La reina descalza”, editada por Grijalbo.

Ildefonso Falcones é avogado e exerce a súa profesión en Barcelona. A súa primeira novela, “La catedral del mar” (2006) chegou a ter un gran éxito e foi publicada en máis de corenta países, recibindo varios premios. A súa segunda novela, “La mano de Fátima” apareceu no 2009 e repetiu a liña do anterior. Nestes momentos é un dos autores máis vendidos e lidos en varios países e as súas novelas son garantía de éxito. “La reina descalza” é a máis recente, publicada apenas hai unhas semanas e de momento leva a mesma liña de ventas que as anteriores.

Sevilla, 1748. Caridad é unha escrava negra que chega ao porto de Cádiz tras unha viaxe desde Cuba na que acompaña ao seu amo. Pero na travesía este morre e antes de facelo entrégalle un documento no que lle da a liberdade. En Cuba dedicábase a traballar co tabaco, cunha dura vida de escrava, obrigada a deitarse co seu amo, que entregaba aos seus fillos tras o nacemento. Agora está soa en España, sen saber moi ben a onde ir nin que facer coa súa vida. Unha muller triste, calada e taciturna, tan acostumada a recibir ordes que non se ve capaz de facer case nada por iniciativa propia. Animada por un sacerdote que a ía con ela na viaxe acaba en Sevilla, buscando o Convento dos negros, un lugar no que cre que poderán axudala. Pero a súa chegada a Sevilla é practicamente secuestrada por un home que a obriga a prostituírse, levando unha vida moi parecida á que levaba en Cuba. Todo cambia cando coñece a Melchor Vega, un patriarca xitano, seco, serio e cabeza da familia Vega. Para el dedicarase a traballar co tabaco co que contrabandea e a cantar, algo que a Melchor lévao a un mundo cheo de paz e de sentimentos. Pero ademais coñecerá a Milagros Carmona, unha rapaza xitana que será unha das que conseguirán que a vida de Caridad dea un xiro e cambie, pasando a considerarse cada día máis unha persoa. Vivirá no barrio de Triana, onde están confinados todos os xitanos de Sevilla, dedicándose de forma legal ao traballo da forxa e de forma ilegal sobre todo ao contrabando de tabaco, un xénero que está controlado por completo polo Estado. Milagros Carmona é a neta de Melchor, unha rapaza vital, alegre, gran bailarina e cantante que ademais de dedicarse a ir por Sevilla nas festas a ler a boaventura á xente tamén actúa coa súa familia en festas de nobres da cidade. Está namorada de Pedro García, un amor imposible, xa que os Vega e os García son dúas familias que están enfrontadas dentro do mundo dos xitanos. Melchor Vega pasou unha boa tempada nas galeras condenado por culpa dos García, algo que nunca lles poderá perdoar. Así que vive dentro dun amor imposible moi preto duns Romeo e Xulieta xitanos. Ao redor deles outros personaxes de maior ou menor importancia, desde Ana Vega, unha xitana con gran carácter, orgullosa da súa raza e nai de Milagros, ata fray Joaquín, un crego sevillano namorado perdidamente de Milagros. Todos eles conformarán unha historia chea de desgracias, violencia e drama que van a máis a medida que avanzamos na lectura. Todo comeza coa orde do Rei de España de meter no cárcere aos xitanos, separando a familias e levando aos homes a un sitio a ás mulleres e os nenos pequenos a outro. Iso fará que Caridad estea, de repente, soa, perdida e con poucas expectativas, sen saber que facer. Pero todo irá cambiando pouco a pouco, separacións, reencontros e todo tipo de situacións, unhas máis inesperadas que outras.

Estamos ante unha novela, como no caso das dúas anteriores, que non é, para min, exactamente unha novela histórica, aparece dentro do xénero de ficción histórica. Transcorre a mediados do século XVIII e circula ao redor de moitos datos reais, pero os personaxes e o desenvolvemento da historia é ficción, non hai un so personaxe con certo peso dentro da historia que responda á realidade. Por suposto que iso non é ningún defecto e é de destacar o traballo de investigación do autor sobre varios aspectos da historia. Por un lado o tema dos xitanos, que son os auténticos protagonistas da historia. Atoparemos datos sobre a súa forma de vida e os seus costumes, aínda que creo que nalgúns momentos pode caer en certos tópicos ou lugares comúns e tampouco é que se aborde demasiado en profundidade a vida deste pobo. Se é interesante toda a persecución por parte das autoridades que sufriron naquela época, os encarceramentos, as prohibicións de realizar moitos tipos de actividades e incluso de viaxar, os castigos e a violencia que se exerceu sobre eles. Na novela moito máis reflectido no mundo das mulleres que no dos homes, que son as auténticas protagonistas da maior parte dos feitos que nos vai contar. Interesante tamén todo o que nos aporta o autor sobre o mundo do tabaco, xa un monopolio estatal naquela época. O cariño con que Caridad trátao, tócao ou traballa con el. O contrabando, levado polos xitanos na súa maioría, pero tendo detrás á igrexa, que é a que puña o diñeiro e consumíao na súa maior parte, sen ter que pasar polos estancos estatais. Tamén aporta datos, en menor medida, sobre os teatros do XVIII, o seu funcionamento e como eran as funcións, que gustaba e que non, quen os levaba e como era a vida dalgúns dos actores. A vida en Madrid en 1750 tamén será outro aspecto sobre o que teremos bastantes e interesantes datos. Nese sentido toda esa información resultoume atractiva, aportoume cousas que descoñecía e está bastante ben introducida dentro da historia.

No que se refire á historia en si non terminou de gustarme completamente, é máis, pareceume algo excesivamente simple. Nas dúas novelas anteriores algúns comentarios dicían que unha das cousas que lles gustaran menos era que as desgracias que lle sucedían aos protagonistas eran continuas, quizais demasiadas para ser cribles, demasiado concentradas nunhas poucas persoas. Pois nesta creo que pasa o mesmo pero levado a un punto un pouco máis alto. Nalgúns momentos parecía estar a caer no folletín puro e duro, nas desgracias e na violencia un pouco sen sentido, en levar as cousas a extremo demasiado extremos, chegando a resultar excesivo, polo menos desde o meu punto de vista. Hai certos momentos, sobre todo a mediados da historia, que parecen algo esaxerados e incluso innecesarios para o transcorrer da historia. Poucas son as alegrías que teñen os personaxes, sumidos nunha vida chea de decepcións e tristezas, moitas delas ademais esperadas xa polo lector, quizais deixa demasiadas portas pechadas a algunha sorpresa e como lectores imos esperando case todo o que vai pasando.

Ademais tendo en conta o título a protagonista central parece ser Milagros Carmona, pero para min non foi o personaxe que máis me gustou. Engadiría antes tamén que algúns non están tan desenvolvidos como outros, a pesar de ser importantes, outro aspecto que non me convenceu demasiado e no que me pareceu que a historia afrouxaba un pouco. As veces non están tan claras as motivacións de algúns e algunhas deles para facer o que fan, o que pode desconcertar un pouco ao lector, ou parecerlle que os actos que realizan poden ser algo esaxerados ou desmedidos para o que sabemos deles. De todos modos gustáronme moito dous dos personaxes centrais e parte da historia que se centra neles dous foi a que, con diferencia, máis me gustou de toda a novela. Creo que Melchor e Caridad comen a todos os demais, cada un coas súas característica e a súa forma de actuar fixeron que tivera ganas de seguir lendo, cousa que non sei se pasaría se faltaran ou a súa participación na historia fora menor.

“La reina descalza” é unha lectura máis ou menos entretida. Non chega a facerse pesada ao longo das súas algo máis de setecentas páxinas aínda que creo que ten momentos moito mellores que outros e nalgúns o autor alóngase demasiado. Non chegou, en xeral, a atraparme como os dous anteriores aínda que si o fixo algo máis que outras do mesmo xénero. Caridad e Melchor, como dixen, parécenme o mellor da historia, a parte que máis me gustou e que atraeu, chea de matices e de bos momentos. A outra parte, a historia de Milagros a algún dos outros personaxes non o fixo tanto, non me resultou atrainte ou interesante, quizais algo máis tópica e esperada. A novela lese con agrado, pero creo que está algo por debaixo das súas dúas historias anteriores. Recomendable para pasar un bo rato e, iso si, saber máis dunha cousa interesante sobre a vida do século XVIII.