"Mal de pedra", de Milena Agus

“A avoa coñeceu ao Veterano no outono de 1950. Chegaba de Cagliari por primeira vez ao continente. Debía de ter corenta anos, sen fillos, porque o seu mal de pedra sempre a facía abortar nos primeiros meses. E así foi que, equipada co abrigo liso, os zapatos altos de cordón e a maleta de cando o marido chegara refuxiado á vila, a mandaron ao balneario para curarse”.
Así comeza a novela que vou comentar hoxe. Mo último post mencionaba catro novelas que ían aparecer por aquí nas próximas datas e esta é unha delas, “Mal de pedra”, de Milena Agus, que como dixen naquel momento é unha das novidades narrativas publicadas en galego por FaktoriaK en en castelán na editorial Siruela. A tradución ao castelán é de Celia Filipetto e a do galego de Carlos Acevedo. É unha novela curta, pero a súa breve extensión esconde unha historia intensa, triste e optimista a un tempo e que consegue que o lector goce da lectura en cada palabra, nada sobra, non hai nada anecdótico, nada de máis, aínda diría que un queda con ganas de saber máis cousas da vida da avoa da narradora. Non coñecía de nada a esta autora, pero cando me chegou a información desta edición mirei algo por aí para saber quen era, que escribira e algúns datos máis como base para facer este comentario. E descubrín que é unha novelista moi coñecida en Italia, traducida a varios idiomas e con boas ventas e críticas en case toda Europa.

Milena Agus é unha autora nacida en Génova, Italia, en 1959. Traballa como profesora de Lingua e Historia nun instituto de Formación Profesional. A súa primeira novela foi “Mentre dorme il pescecane” no ano 2005, antes escribir algo de poesía, pero a que lle deu o recoñecemento internacional é a comentada hoxe, “Mal de pedra”, que tivo unha mención especial do Premio Junturas 2006 ademais de gañar o Premio Elsa Morente dese mesmo ano. Outras novelas son “Las alas de mi padre” (2008) e a última polo momento é “La imperfección del amor” (2010). Un dos elementos centrais das súas novelas é Sardeña, a terra natal da súa nai, un lugar mitificado que aparece incluso as veces como un personaxe máis e non so como un marco para desenvolver a historia. A súa obra mistura normalmente realidade e ficción, con unha importante presencia do mundo onírico e un estilo sinxelo ao mesmo tempo que intenso. É unha novelista que xerou unha certa polémica cunhas declaracións nas que dicía que os escritores eran todos uns pobres desgraciados, con graves problemas e que a escritura era unha especie de terapia que lles permitía vivir. Ela considerábase unha persoa normal, pero no seu entorno comezaron a facerlle notar a súa loucura, para “curarse” di que escribiu “Mal de pedra”, unha especie de medicina para poder levar unha vida normal. Ve a vida do escritor como unha especie de desgracia que os leva a ter que escribir para poder saír desa situación. Como pouco podemos dicir que é unha persoa algo especial, que leva unha vida solitaria, entre a escritura, as súas clases e as actividades como ama de casa. Está divorciada, ten un fillo que traballa como pianista de jazz en París e di dela mesma que é unha persoa sinxela, cunha mirada profunda e triste que so parece emocionarse cando fala da súa novela.

A novela trata da vida dunha avoa contada pola súa neta. Unha historia triste por un lado e con certos momentos de optimismo por outros. É evidente que a vida da rapaza quedou moi marcada pola vida desa avoa un tanto especial por moitas cousas. Unha avoa que como di a autora nunha entrevista “non ten todas as rodiñas do cerebro no seu sitio”, que sería a expresión italiana para o noso “fáltalle un parafuso”. Unha muller que escorrenta ao amor, unha frase que a define perfectamente, obsesionada por atopar o amor ideal pero que parece que nunca lle vai chegar. O amor é un antídoto para a infelicidade, pero parece que a protagonista non ten dereito a atopalo. A súa vida céntrase en atopar ese amor. A avoa, unha muller que nace e vive case toda a súa vida en Sardeña, que so sae para tratarse o seu “mal de pedra” nun balneario e para visitar noutra ocasión aos seus parentes a Milán e tentar atopar, de paso, algo máis. É unha muller romántica, chea de ilusión e de amor e, ao mesmo tempo, de tristeza e desesperanza. A familia vaina obrigar a casar cun home ao que non quere, un home que terá que aceptala para pagar unhas débedas coa familia dela. A súa vida con el pode resumirse, sobre todo ao principio, coa frase que se din polas noites cando na cama cada un ponse no seu lado e con coidado de non tocarse: “Boas noites” e o outro resposta “Igualmente”. Pero a viaxe ao balneario para curar o seu mal, que lle impide entre outras cousas, ter fillos, vai converterse no lugar onde atopará ese amor inesperado e, sobre todo, desexado. É a historia dunha muller que marcou profundamente a todos os que estiveron ao redor dela, pero sobre todo á neta que conta a súa vida. Unha neta que viviu con ela moito tempo debido sobre todo ao traballo do seu pai e que fixo tamén que pouco a pouco fora descubrindo un mundo novo e distinto gracias a ela. O xiro final que ten a historia aínda lle dá máis fascinación a unha historia maravillosa.

Gustaríame contar algunhas cousas máis, pero é unha novela curta, de pouco máis de cen páxinas que se disfruta desde o principio ata o final, así que o mellor é lela para coñecer mellor a esta muller. É unha novela que fai que o lector goce en dous sentidos. Por un lado da propia historia deste muller a as cousas que lle van pasando, como vai afrontando a súa vida, o seu matrimonio e o encontro co seu amor tan desexado na figura do Veterano que atopa no balneario. Por outro lado por como está contada, cun estilo que parece sinxelo pero que esconde unha grande intensidade e, sobre todo, sensibilidade e paixón. Creo imposible que cando cheguedes ao final non apareza nos vosos rostros un lixeiro sorriso entre triste e alegre. Nestas poucas páxinas concéntrase unha historia que vos vai dicir moitas máis cousas das que parece, porque ademais non é so o personaxe da avoa, todos os que aparecen na historia teñen moito que dicir e aportar. Desde a outra avoa da rapaza que conta a historia, o marido da avoa, os seus pais e familiares, non hai un so que non nos vaia dicir algo. Por un lado deume algo de pena que fora tan curtiña, como dixen antes gustaríame saber algo máis da vida desta italiana soñadora, pero por outro é evidente que a intensidade que ten a historia podería perderse se nos contara máis, quizais é mellor deixalo á imaxinación do lector. É esa brevidade a que lle dá tanta intensidade ao que estamos a ler, ademais de delicadeza, unha viaxe a unha historia que anda a cabalo entre a máis dura realidade e o mundo marabilloso dos soños no que case todo é posible. O mellor que podemos aprender dela é que nesta vida case todo é posible e que o mellor que podemos facer é non deixar que a realidade afunda os nosos soños, porque as veces, é o único e o mellor que temos.

De verdade que a recomendo, e penso que, a pesares da súa brevidade, é unha novela para ler devagar, con calma, gozando de cada palabra, de cada frase e de cada situación, imaxinando a esa muller e as cousas que lle pasan na súa vida, chea de cousas alegres algunhas e tristes moitas delas, pero que nunca vai deixar de perseguir aquilo que realmente quere. Tedes que lela para descubrir ese mundo da muller que escorrentaba ao amor, pero non deixaba de buscalo.